نمی‌توان به سادگی از نقش مهم کارگزاریهای بورس، چشم‌پوشی کرد. نهادهایی واسطه برای انجام معاملات که در ماه‌های اخیر، نام‌های گوناگون آنها را مردم در صف‌های طولانی ثبت نام برای دریافت کد بورسی خود، بارها شنیده‌اند. حالا خبر رسیده که پس از ۱۵ سال قرار است انحصار این کارگزاری‌ها شسکته شده و وزارت اقتصاد، دستور مجوزهای بیشتری برای تاسیس کارگزاریهای جدید بدهد. بر اساس آمارها در حال حاضر فقط ۱۰۸ کارگزاری بورس در کشور فعالیت دارند و از سال ۸۴ تاکنون هیچ مجوز جدیدی برای کارگزاریهای بورس در کشور صادر نشده است.
دستور وزارت اقتصاد، پیگیری مجلس
ابتدای تیر ماه بود که رییس مرکز ملی مطالعات پایش و بهبود محیط کسب و کار وزارت اقتصاد گفت: «وزیر اقتصاد دستور بررسی انحصار مجوز کارگزاریهای بورس را به شورای عالی بورس، رئیس سازمان بورس و هیئت مقررات‌زدایی داده است.» علی فیروزی گفت: «اخیرا در فضای مجازی موضوع انحصاری بودن مجوز کارگزاری بورسی مطرح شده و حتی قیمت‌های سرسام‌آوری برای خرید و فروش آن مطرح می‌شود.» فیروزی همچنین یادآور شد: «قطعاً صدور مجوز یک کارگزاری نیازمند الزامات و شرایط خاص است، اما نباید منجر به ایجاد انحصار شود.»
این خبر اما آغاز فرآیندی بود که در نهایت با توصیه وزارت اقتصاد و پیگیری‌های مجلس، در روزهای اخیر عملی شد. روز گذشته، تسنیم خبر داد که پس از پیگیری‌های رئیس کمیسیون شوراهای مجلس شورای اسلامی و طرح سئوال از وزیر اقتصاد، انحصار در کارگزاریهای بورس کشور شکسته شد.
محمدصالح جوکار نماینده مردم یزد و اشکذر در مجلس و رئیس کمیسیون امور داخلی کشور به تسنیم گفت: «نزدیک 14 سال است که در بحث کارگزاریهای بورس، هیچ مجوزی برای تاسیس کارگزاری جدید صادر نشده و اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و همین موضوع منجر به انحصاری در صدور مجوز شده است.» او همچنین تصریح کرد: «نظر به اینکه سازمان بورس و اوراق بهادار مکلف بوده در رابطه با تاسیس شرکت‌های کارگزاری در سامانه مجوزهای کسب و کار موارد لازم را بارگزاری کند ولی انجام نداده، رانت بسیار زیادی برای برخی شرکت‌های موجود ایجاد شد.»
انحصار ۱۵ ساله و درآمدهای هنگفت
بر اساس آمارها در حال حاضر فقط 108 کارگزاری بورس در کشور فعالیت دارند و از سال 84 تاکنون هیچ مجوز جدیدی برای کارگزاریهای بورس در کشور صادر نشده است.
گزارش‌ها در اردیبهشت ماه حکایت از این داشت کارگزاریهای فعال معاملات بورس در سال ۹۸ حدودا ۱۳ هزار میلیارد تومان از کارمزدها درآمد داشتند. ارزش کل معاملات بورس و فرابورس ایران در سال 1390 تنها 122 هزار میلیارد تومان بود که این میزان حالا با رشد جالب‌توجه 1600درصدی در سال1398 به بیش از 2100 هزار میلیارد تومان رسیده و هم‌اکنون این میزان از کل تولیدناخالص داخلی ایران (GDP) نیز فراتر رفته است.
به گزارش فارس، بازار بورس به‌همراه بیمه و بانک، اضلاع اصلی اقتصاد یک کشور را تشکیل می‌دهند. همان‌طور که شما جهت افتتاح حساب بانکی به یکی از شعب بانک‌ها یا جهت اخذ خدمات بیمه به شعب شرکت‌های بیمه مراجعه می‌کنید، نیاز است برای بورس و آغاز سرمایه‌گذاری در آن به کارگزاریهای مورد تایید سازمان بورس مراجعه کنید. درواقع کارگزارها، شخصیت‌های حقوقی هستند که در حکم وکیل شما و البته با دستور شما (سفارش) اقدام به سرمایه‌گذاری و خریدوفروش اوراق بهادار یا سایر خدمات در بازار سرمایه می‌کنند.
کارگزاران در بازار بورس نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کنند. آنها در این نقش، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را برعهده دارند. به‌عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. درواقع کارمزدهای معاملاتی اصلی‌ترین منبع درآمدی کارگزاران هستند که هرچه میزان حجم معاملات و بالطبع ارزش معاملات بالاتر باشد، درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. از طرفی شرکت‌های کارگزاری در بورس تهران علاوه‌بر کارمزد ناشی از خریدوفروش سهام برای مشتریان حقیقی و حقوقی در بورس و فرابورس، از چند محل و منبع دیگر درآمدهای قابل‌توجهی به‌دست می‌آورند که شامل کارمزد دریافتی ناشی از معاملات از بورس کالا، فلزات، انرژی و کشاورزی، درآمد ناشی از عرضه سهام اولیه در تابلوی بورس، پذیره‌نویسی سهام، درآمد ناشی از ارائه خدمات مشاوره سهام، سبدگردانی و پرتفوگردانی برای مشتریان حقیقی و حقوقی، درآمد ناشی از مشاوره عرضه و درج شرکت جدیدالورود به بورس و… می‌شود.
بر اساس گزارش‌های ماه گذشته، کارگزاری مفید در رتبه‌بندی ارزش معاملات و ارزش کارمزدها در بالای جدول قرار گرفته و موفق به‌ثبت 278 هزار میلیارد تومان معامله و 1900 میلیارد تومان درآمد کارمزدی شده است. کارگزاری مفید درحالی 15 درصد از کل کارمزدهای بازار سرمایه را به‌خود اختصاص داده که این کارگزاری در سطح کشور 500 نیروی کار را به‌خدمت گرفته است. کارگزاری آگاه نیز با اختلاف 120 هزاری در ارزش معاملات و 900 میلیارد تومانی در کارمزد به‌نسبت با کارگزاری مفید در رتبه بعدی قرار گرفته است و 8.5 درصد از کارمزدها را نیز در اختیار دارد. پس از آن نیز کارگزاریهای مبین‌سرمایه، پاسارگاد، پارسیان و فارابی همچون سال‌های پیش در رقابتی نزدیک به‌هم عملکرد تقریبا مشابهی را ثبت کرده‌اند، این کارگزاری‌ها هرکدام به‌ترتیب 425، 377، 312 و 414 میلیارد تومان درآمد از محل کارمزدهای بازارها نصیب خود کرده‌اند. در ادامه این رتبه‌بندی، کارگزاریهای بانک صنعت‌ومعدن، اقتصادبیدار، خبرگان‌سهام، حافظ، بانک ملی ایران، صباتأمین، سهم‌آشنا و تدبیرگران فردا قرار دارند که رتبه‌های 7 تا 14 جدول را به‌خود اختصاص داده‌اند و درآمد این کارگزاری‌ها بین 240 تا 270 میلیارد تومان بوده است.
فرهیختگان می‌نویسد که کل نیروی‌انسانی شاغل در 108 کارگزاری کشور 6 هزار و 173 نفر است. همچنین کارگزاری مفید و آگاه هرکدام با بیش از 1900 و 1000 میلیارد تومان درآمد فقط از محل کارمزد، تنها 500 و 453 نفر نیروی‌انسانی داشته‌اند. از طرف دیگر، براساس اطلاعات کارگزاری‌ها می‌توان برآورد کرد که مجموعه انسانی 15 کارگزاری که در بالای جدول رتبه‌بندی قرار دارند، کمتر از 2000 نفر است.
تجارت نیوز نیز دو هفته پیش گزارش داد که بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان بورس، در اردیبهشت ماه بیش از ۳۰ میلیون معامله انجام شده که ارزش کل این معاملات حدود ۵۰۰ هزار میلیارد (۴۹۸ هزار و ۷۷۲ میلیارد) تومان بوده است. بر اساس این گزارش، در اردیبهشت ۹۹ ارزش کل معاملات در کارگزاری مفید حدود ۹۷ هزار و ۸۱۷ میلیارد تومان بوده که معادل روزانه ۳ هزار و ۱۵۵میلیارد تومان است. میانگین ارزش معاملات روزانه انجام شده در کارگزاری آگاه نیز بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بوده است. با احتساب کارمزد ۰٫۷۶ درصدی سهم کارگزاری‌ها از هر معامله، درآمد روزانه کارگزاری مفید و آگاه از معاملات بورس در اردیبهشت ماه به ترتیب ۲۴ و ۱۵ میلیارد تومان بوده است.
همچنین از آن جا که طی سه ماه اول سال 99 که 47 روز بورس باز بوده، حدود 492 هزار میلیارد تومان ارزش مبادلات انجام شده بوده است. اگر این عدد را در 0.014 درصد ضرب کنیم میزان کارمزد دریافتی از سرمایه گذارانی که در بازار سهام معامله داشته اند، بیش از 7200 میلیارد تومان می شود. سهم کارگزاری‌ها حدود 53 درصد مجموع کارمزد دریافتی یعنی معادل 3800 میلیارد تومان می شود.
رقابتی کردن بازار یا عطش درآمدزایی
حالا با خبر شکسته شدن انحصار کارگزاریهای بورس و صدور مجوزهای جدید، بحث‌های زیادی در گرفته است.
آن‌هایی که از این خبر استقبال کرده‌اند، می‌گویند که درآمد هنگفت این سال‌های کارگزاری‌هایی که انحصار بازار را در دست داشته‌اند، به بهبود کیفیت خدمات آنها منجر نشده است. بهبود سیستم‌های نرم افزاری برای کارآمدسازی، کاهش مشکلات سرمایه گذاران و کارمزدهای بالا، از جمله موارد نارضایتی این دسته از افراد است.
اما یک روز پس از این خبر، سعید اسلامی، عضو شورای عالی بورس، نایب رئیس و دبیرکل کانون کارگزاران بورس درباره مصوبه لغو انحصار مجوز تاسیس کارگزاری‌ها، یک نرانی را نیز مطرح کرد. اسلامی گفت: «با برداشته شدن انحصار در بازار سرمایه موافق هستم اما باید شرایط واگذاری و تاسیس کارگزاری‌ها را در نظر داشت.» اسلامی تاکید کرد: «شرایط صدور مجوز باید سخت‌تر شود تا کارگزاریهای باکیفیت به بازار سرمایه وارد شوند، در غیر این‌صورت حضور کارگزاریهای تازه نمی‌تواند کمکی به بازار کند.»
رضا شیوا، رئیس شورای‌رقابت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره این که چرا در سال‌های اخیر، مجوز تاسیس کارگزاریهای جدید، داده نشده است، گفت: «مهمترین بحثی که درخصوص علت این امر عنوان شد، مشکلاتی بود که درخصوص زیرساخت‌های نامناسب بازار سرمایه وجود دارد، به‌طوری‌که طبق گفته مسوولان سازمان بورس، این مسائل فنی و زیرساختی اجازه نمی‌دهد که کارگزاران بیشتری در بورس فعالیت داشته باشند.»
احمدی، کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره می‌گوید: «در حال حاضر برخی کارگزاریهای قدیمی که نمی‌توانند با شرایط روز خود را وفق دهند مجوز کارگزاری خود را می‌فروشند. باید رفع موانع کسب و کار انجام شود و کارگزاری‌ها به وظیفه اصلی خود بپردازند و اگر کسی نتوانست با شرایط جدید خود را به‌روز کند، به ناچار باید حذف شود.»
حالا باید منتظر ماند و دید که تصمیم جدید برای صدور مجوزهای بیشتر برای تاسیس کارگزاریهای جدید بورس، به رقابتی شدن این موسسه‌ها و بهبود خدمات به مردم منجر می‌شود یا صرفا اشتیاقی برای ورود به بازاری پردرآمد است؟
