شنبه 1 اردیبهشت 1403
خانهخبراجتماعی و شهریرده‌بندی ۲۵بنای شاهکار تاریخ معماری

رده‌بندی ۲۵بنای شاهکار تاریخ معماری

کامروا ابراهیمی| چه ۲.۰۰۰ سال پیش بوده باشد چه درست در انتهای قرن گذشته، یک چیز درباره بشر قطعی است – ما در ساخت چیزها ماهر هستیم.

به گزارش کسب و کار، از دیوارهایی که هزاران مایل گسترش می‌یابند گرفته تا آسمان خراش‌هایی که از دل ابرها می‌گذرند ما همیشه یک شیفتگی نسبت به پروژه‌های ساخت و ساز عظیم را در خود حفظ کرده‌ایم. پس، آماده شوید چون قرار است به یک گردش جهانی از ۲۵ شاهکار ساخت و ساز جهان در تمام تاریخ برویم.

 

۲۵. دیوار بزرگ چین

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 25

دیوار بزرگ چین که با نام “دیوار طولانی ۱۰.۰۰۰ لی” نیز شناخته می‌شود بین سال‌های ۲۵۰ قبل از میلاد و ۱۵۴۰ بعد از میلاد به عنوان حفاظی در برابر نیروهای مغولی متجاوز و گروه‌های بی‌خانمان (عشایر) ساخته شد. این شناخته شده‌ترین سازه در چین است چون دیوارهای سنگی‌اش بیش از ۳.۸۸۹.۵ مایل گسترده می‌شوند و علاوه بر آن که طولانی‌ترین سازه‌ی تا به امروز ساخته شده است، ادعا می‌شود که در طول ساخت آن بیش از هر سازه‌ی دیگری جان آدم‌ها گرفته شده است.

 

شاهکار ساخت و ساز جهان ۲۴: هرم بزرگ جیزه

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 24

قدیمی‌ترین و بزرگترین هرم از اهرام ثلاثه در جیره، از همه قابل توجه‌تر است چون خانه‌ ابوالهول بوده است. این هرم از ۲.۳ میلیون بلوک سنگ آهک ساخته شد، که انسان‌ها با دست آنها را استخراج و از بیش از ۵۰۰ مایل دورتر به این مکان منتقل کرده بودند. به مانند دیوار بزرگ (چین) ادعا می‌شود که ساخت این هرم جان افراد بسیاری را گرفته است. این بنا در طول یک دوره‌ی ۲۰ ساله ساخته و در ۲۵۶۰ قبل از میلاد تکمیل شد.

۲۳. کولوسئوم

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 23

کولوسئوم، که در رم ایتالیا واقع است، بین سال‌های ۷۰ و ۸۰ بعد از میلاد در حومه‌ی میدان رومی (رومن فروم) به عنوان مکان اعلی و درجه‌ی یک امپراتوری روم ساخته شد. این مکان که گنجایش ۵۰.۰۰۰ تماشاچی را به صورت نشسته دارد، در آن اوایل به عنوان یک آمفی‌تئاتر برای برگزاری رقابت‌های گلادیاتوری و سایر نمایش‌های همگانی از آن استفاده می‌شد. این بنا ۵۰۰ سال مورد استفاده قرار گرفت و یک ماز (مارپیچ) کاملا زیرزمینی متشکل از راهروها دارد که پیچیدگی موجود در ظاهر آن را به رقابت می‌طلبد. این روزها، شما می‌توانید فقط نمای باقیمانده از دیواره‌ی بیرونی آن را، که از آتش‌سوزی‌ها، زلزله‌ها، و تهاجمات بی‌شمار جان به در برده است، ببینید.

 

۲۲. تاج محل

۲۵ شاهکار ساخت و ساز جهان در تمام تاریخ

تاج محل، که توسط امپراتور پنجم مغول، شاه جهان، در تکریم و بزرگداشت همسر سومش، بنا شد با یک نیروی کار متشکل از ۲۰.۰۰۰ کارگر در یک دوره‌ زمانی ۲۲ ساله ساخته شد. این بنا همچنین با استفاده از ۱.۰۰۰ فیل باربر و دسته‌های ۳۰ راسی گاونر برای حمل سنگ مرمر و سایر مصالح از یک سطح شیب دار ۹.۳ مایلی که به مکان ساخت‌وساز منتهی می‌شد به انجام رسید. دیوارها و گنبدهای آن با سنگ‌ها و گوهرهای قیمتی پوشیده شده بود اما تمام آن در طول جنگ‌هایی که بعدا اتفاق افتاد به غارت رفت. در افسانه‌ها آمده است که شاه جهان دستور داد دستان صنعتگران و معماران را قطع کنند تا اینکه قادر نباشند بنای باشکوه دیگری مانند تاج محل بسازند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۲۱: ایا صوفیه

۲۵ شاهکار ساخت و ساز جهان در تمام تاریخ

قبل از ساخت کلیسای جامع قرون وسطای سویا، ایا صوفیه بزرگترین کلیسای جامع جهان در ۱۵۲۰ در استامبول ترکیه بود. به خاطر گنبد عظیمش، این بنا تجسمی از معماری بیزانس به شمار می‌آید. ایا صوفیه در ۳۶۰ بعد از میلاد طبق دستورالعمل‌های ژوستینیان امپراتور بیزانس تکمیل شد. این بنا سابقا یک قصر سلطنتی موروثی و مسجد بود که اکنون به عنوان یک موزه از آن استفاده می‌شود و عموما به خاطر ویژگی‌های طراحی منحصر به فردش به عنوان یکی از ساختمان‌های بزرگ جهان شناخته می‌شود.

 

۲۰. برج چینی نانجینگ

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 20

برج چینی، که در قرن پانزدهم توسط امپراتور چین یونگل طراحی شد، یک شکل هشت ضلعی دارد و روی سقف آن با یک نیمکره‌ طلائی رنگ مشخص شده است. این بنا نه طبقه دارد که ارتفاع آن در مجموع ۷۹.۲۴ متر می‌شود، و برای رسیدن به طبقه‌ی فوقانی شخص باید از ۱۳۰ پله‌ یک راه‌پله‌ی مارپیچ بالا برود. جذبه‌ی منحصر به فرد آن در آجرهای چینی سفید برج است، که با مینا‌ها و سنگ‌نماها تزئین شده بودند و ترکیبی از رنگ‌ها را در طرفی که تصاویری از حیوانات، گل‌ها، و مناظر را به تصویر می‌کشید ایجاد می‌کردند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۱۹: چاند بائوری

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 19

این یک چاه‌پله‌ معروف ساخته شده در قرن ۱۹ است که در روستای ابهنری نزدیک جیپور هند واقع است. این چاه‌پله که در نقطه‌ی مقابل معبد هارشات ماتا واقع شده است، ۳.۵۰۰ پله‌ی باریک و بیش از ۱۳ طبقه‌ دارد. از چاه‌پله‌ها به عنوان منبعی برای آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود، و از آنجایی که آنها سرپوشیده و محافظت شده هستند و اهمیت معماری زیادی دارند، می‌توانند اهداف دیگری نیز داشته باشند مانند پناهگاهی برای گرمای روز و مکانی برای گردهمایی‌های اجتماعی و مراسم مذهبی. این بنا به خاطر پیچیدگی سازه‌ی سنگی و نوع فناوری موجود در آن زمان، به عنوان یک شاهکار ساخت‌وساز عظیم به حساب می‌آید.

۱۸. ساکسی هیومن

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 18

این دیوار سنگی باستانی که با نام‌های ساکساک واوام یا “خانه‌ی خورشید” نیز شناخته می‌شود در ۷ کیلومتری از مرکز شهرکوسکو سیتی پرو واقع است. معتقدند که این بنا توسط مردمان کیلک بین ۹۰۰ و ۱۲۰۰ بعد از میلاد قبل از سیطره‌ی امپراتوری اینکا ساخته شده است. همچنین مسیر عبور بسیاری از زنان و دختران مکزیکی تبار (چیکانا) یا دخمه‌های زیرزمینی است که قطعه‌ی تاریخی این معماری را به سایر سازه‌های اینکا وصل می‌کند. این معجزه‌ی مهندسی فاتحان اسپانیایی را مبهوت کرده است؛ کسانی که آنقد از دیدن آن به حیرت آمده بودند که معتقد بودند ساخت آن باید کار دیوها (شیاطین) بوده باشد.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۱۷: بودای بزرگ لشان

۲۵ شاهکار ساخت و ساز جهان در تمام تاریخ

بودای بزرگ لشان، بزرگترین مجسمه‌ی بودا که تا به حال در یک صخره کنده کاری شده، بیش از ۷۰.۷ متر در هوا قد کشیده است. انگشت‌های دستش ۳.۳ متر طول دارد در حالی که شانه‌های بلند ۲۸ متری آن به اندازه‌ی کافی بلند هستند که تبدیل به یک زمین بسکتبال بشوند و حتی صدها نفر بتوانند در دامن آن بنشینند. در سال ۷۱۳ راهب تای تونگ این سازه را موجب ترس و وحشت ارواح آب‌ها دانست که باعث تصادفات قایق‌ها در آبهای خروشان رودخانه‌ها می‌شد، چرا که بر همریزگاه سه رودخانه در استان سیچوان چین مشرف بود.

۱۶. تئوتیئواکان

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 16

این یک مکان باستانی عظیم در باسین مکزیکو است، که شامل یک مجتمع بسیار بزرگ شهری است که به خاطر توازن‌های فلکی، جغرافیایی، و کره‌سنجی‌اش معروف است. این مکان شامل چند بزرگترین هرم ساخته شده در امریکای پیشاکلمبی با مجتمع‌های مسکونی بزرگ و نقاشی‌های دیواری به خوبی محافظت شده‌ رنگی می‌شود. فکر می‌کردند که شهر در ۱۰۰ قبل از میلاد ایجاد شده است و ممکن است در زمان اوجش در ۴۵۰ قبل از میلاد جمعیتی ۲۰۰.۰۰۰ نفری را تجربه‌ کرده باشد. معروف‌ترین نشانه‌ی آن معبد خورشید است و در ۱۹۸۷، این محل به یک مکان میراث جهانی یونسکو تبدیل شد.

۱۵. کلیساهای زیرزمینی لالی‌بلا

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 15

در طول قرن ۱۲ یا ۱۳، پادشاه اتیوپی لالی‌بلا دیدگاهی داشت مبنی بر این که پایتختش، روها، می‌تواند یک روز با اورشلیم به لحاظ شکوه معماری و معنوی رقابت کند. به خاطر همین، او کارگران را مامور کرد تا ۱۱ کلیسای یکپارچه را در یک بلوک صخره‌ی داش آتشفشانی قرمز حک کنند در حالی که سقف آنها همسطح زمین باشد. این روزها، فقط چهار مورد از کلیساهای در دل کوه کنده شده همچنان به صورت کامل پابرجا هستند، در حالی که باقی آنها از سمت صخره تقریبا به هم متصل شده‌اند یا نماهای تجزیه‌ شده (در حال ریزش) دارند. کلیساها توسط یک مارپیچ از تونل‌های زیرزمینی به یکدیگر وصل می‌شوند، که از آبخیزهای طبیعی در عمق زمین سود می‌بردند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۱۴: ال‌میرادور

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 14

ال میرادور، که به عنوان “مهد تمدن مایان” شناخته می‌شود یک مکان ۵۰۰.۰۰۰ آکری در گواتمالا است، که به خاطر پنج شهر مایای قبل از دوران کلاسیک، بزرگترین معبد جهان به لحاظ اندازه، “لا دانتا”؛ و بقایای نخستین سیستم بزرگراهی جهان مشهور است. به عنوان یک محل دورافتاده واقع شده در عمق جنگل، در سال ۱۹۲۶ بود که کشف و در ۱۹۷۸ نقشه‌ی آن به طور کامل ترسیم شد. ناحیه‌ی مرکز مدنی حدودا ۱۰ مایل مربع و متشکل از ۳۵ سازه‌ی سه‌گانه است. ال میرادور به عنوان یک پارک ملی توسط بنیاد میراث جهانی تصویب شد و دولت‌های گواتمالا و ایالات متحده به خاطر غارتگران، قاچاقچیان مواد مخدر، و جنگل‌زدایی تهدید کردند که این مکان را تخریب می‌کنند.

۱۳. شهر گمشده‌ی موهن‌جو دارو

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 13

این تمدن دره‌ی سند تا قبل از کشف شدنش در ۱۹۲۱ برای بشر ناشناخته بود. معتقد بودند که این فرهنگ ۴.۵۰۰ سال قبل ظهور پیدا کرد یعنی زمانی که موهن‌جو دارو یکی از بزرگترین زیستگاه‌های شهری بود که از زمین‌های بسیار حاصلخیز دشت سیلابی رودخانه سند سود می‌برد و با سایر تمدن‌ها در بین‌النهرین داد و ستد می‌کرد. این شهر یک طرح برنامه‌ریزی شده بر مبنای شبکه‌ی خیابانی ساختمان‌های خشتی-خاکی دارد که احتمالا زیستگاه ۳۵.۰۰۰ سکنه بوده است. جدای از طرح خیابان‌ها، این شهر همچنین یک سیستم لوله‌کشی و فاضلاب داشت که بسیار پیچیده‌تر از چیزی بود که بیشتر خانوارهای غربی تا قرن بیستم داشتند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۱۲: ماچو پیچو

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 12

ماچو پیچو، که به عنوان “شهر گمشده‌ی اینکاها” نیز معروف است، یک مکان اینکائی پیشا‌کُلُمبی قرن پانزدهم است که ۲.۳۴۰ متر بالاتر از سطح دریا در سلسله کوه‌های‌اند بالای دره‌ی اروباما در پرو امریکای جنوبی واقع است. باستانشناسان معتقد بودند که این مکان به عنوان ملکی برای امپراتور اینکاها، پاچاکوتی، در دهه‌۱۴۰۰ ساخته شده است. سازه‌های معروف آن شامل Hitching Post of the Sun، معبد خورشید، و اتاق سه پنجره می‌شوند. ماچو پیچو در ۱۹۸۱ به عنوان پناهگاه تاریخی پروئی، مکان میراث جهانی در ۱۹۸۳، و یکی از عجایب هفتگانه‌ی جدید جهان در ۱۹۸۷ اعلام شد.

۱۱. چیچن ایتزا

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 11

این معروفترین مکان از مکان‌های باستان‌شناختی تمدن مایا در ایالت یوکاتان است و برآورد می‌شود هر ساله ۱۲ میلیون گردشگر از آن دیدن می‌کنند. این یک شهر پیشا‌کلمبی است، که در حوزه‌ی شهرداری تیتوم واقع شده است. به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای مایا، ویرانه‌های آن چندین و چند سبک باستان شناختی را به نمایش می‌گذارد که می‌تواند به خاطر جمعیت متنوع آن بوده باشد. معروفترین سازه‌اش معبد کوکولکان، افعی پرپوش خدا، بود که معتقد بودند با اهداف مشاهدات مذهبی و نجومی از آن‌ استفاده می‌شده است.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۱۰: سد ایتایپو

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 10

سد ایتایپو، یک سد هیدروالکتریک بر روی رودخانه‌ی پارانا واقع در مرز بین برزیل و پاراگوئه، ۷.۹۱۹ متر طول دارد و بیشترین ارتفاع آن ۱۹۶ متر است، که معادل با ارتفاع یک ساختمان ۶۵ طبقه است. در طول ساخت‌وساز آن، ۱۲.۳ میلیون متر مکعب سیمان مصرف شد در حالی که آهن و فولاد استفاده شده در آن برای ساخت یک برج ایفل ۳۸۰ متری دیگر کافی بود. ایتایپو که در زبان گوارانی به معنی “سنگ مترنم” است، همچنین یک نیروگاه هیدروالکتریکی دارد که بزرگترین نوع خود در جهان به شمار می‌رفت. این نیروگاه، که توسط دو کشور همسایه برزیل و پاراگوئه از ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۱ ساخته شد، می‌تواند ۹۳.۴۲۸ گیگاوات بر ساعت برق تولید می‌کند که می‌تواند ۲۰% از تامین انرژی برزیل و ۹۴% انرژی در پاراگوئه را فراهم کند.

۹. کانال پاناما

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 9

کانال پاناما، که در ۱۹۰۴ شروع و در ۱۹۱۴ تکمیل شد، به عنوان یکی از بزرگترین شاهکارهای ساخت‌وساز و مهندسی تاریخ مورد تمجید قرار گرفت. این یک کانال کشتی ۴۸ مایلی ساده است که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس وصل می‌کند. در عین این که هر درب مسدود کننده‌ی آن ۷۵۰ تن وزن دارد، سایر موانعی که تیم‌های مهندسی و ساخت‌وساز با آنها مواجه بودند شامل جنگل انبوه، برداشتن کوه‌ها، امور خاکبرداری و سنگ برداری، اختلاف جزر و مد، و بیماری‌هایی مانند مالاریا و تب زرد می‌شد. با وجود این، امروزه، قایقی که از نیویورک به سان‌فرانسیسکو مسافرت می‌کند می‌تواند با استفاده از این کانال به جای دور زدن دماغه‌ هورن، ۷.۸۷۲ مایل در پیمایش مسیر صرفه‌جویی کند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۸: راه‌آهن مرکزی

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 8

این یکی از چشم‌نوازترین راه‌آهن‌های روی زمین است چراکه از کایائو تا اوانکایو در منطقه‌ی خونین رشته کوه آند را می‌پیماید. این سازه که بین سال‌های ۱۸۵۱ و ۱۹۰۷ ساخته شد، متشکل از بیش از ۱.۰۰۰ مایل ریل است که قله‌های‌اند را در می‌نوردد، از ۴۱ پل می‌گذرد، و از دل ۶۰ تونل می‌گذرد. این تنها راه‌آهن در امریکای جنوبی است که بالاترین ارتفاع ۴.۸۲۰ متری را پشت سر می‌گذارد.

۷. برج ایفل

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 7

برج ایفل یا ” La Tour Eiffel” که از روی نام مهندس سازنده‌اش، گوستاو ایفل، نامگذاری شد بلندترین ساختمان در فرانسه است. به عنوان یک سازه‌ی مشبک غول پیکر برای نمایشگاه جهانی پاریس در ۱۸۸۹ ساخته شد. این نماد فرهنگی پاریس و یکی از شناخته‌ شده‌ترین سازه‌های جهان ۲۰ سال بعد از آن که اجاره‌نامه‌اش منقضی شد تقریبا تخریب شد، اما چون بسیاری معتقد بودند که آنتن آن برای مخابره‌ی تلگرافی بسیار مفید است این سازه را حفظ کردند. این برج همچنین پربازدیدترین بنای تاریخی پولی در جهان است به نحوی که در ۲۰۱۰ تعداد ۷.۱۰ میلیون نفر از آن بالا رفتند و دیدن کردند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۶: پل گلدن گیت

۲۵ شاهکار ساخت و ساز جهان در تمام تاریخ

پل گلدن گیت یک شاهکار ساخت‌وساز مدرن دیگر است که به خاطر دستاورد انکارناشدنی‌اش در جهان مهندسی و ساخت‌وساز شهره است و “مادر تمام پل‌ها” قلمداد شده است. این یک پل معلق ۱.۷ مایلی است که بر خلیج سان‌فرانسیسکو و اقیانوس آرام گسترده می‌شود و به خاطر طرح مبتکرانه و توانایی‌اش در مقاومت در برابر عناصر طبیعی یکی از عجایب هفتگانه‌ی مدرن جهان نام گرفته است.

۵. برج خلیفه

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 5

برج خلیفه، در دوبی امارات متحده‌ی عربی، که رسما به عنوان بلندترین ساختمان مستقل آزاد جهان امروز شناخته می‌شود، ۸۲۸ متر ارتفاع و بیش از ۱۶۰ طبقه دارد.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۴: پل میلو

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 4

پل میلو یا به فرانسوی Viaduc de Millau، یک پل راه‌آهن متکی به کابل است که بر پهنه‌ی دره‌ی رودخانه‌ی تارن نزدیک میلو در جنوب فرانسه گسترده می‌شود. این پل که از برج ایفل بلندتر است (این نیز توسط همان شرکت ساخته شد) توسط مهندس سازه مایکل ورلوگ و معمار بریتانیایی، نورمان فیشر، طراحی شد. این بنا اکنون “بلندترین پل جهان” محسوب می‌شود با طول ۱.۶ مایلی که در بالاترین نقطه‌اش ۳۴۵ متر ارتفاع دارد.

۳. برج‌های دوقلوی پتروناس

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 3

ارتفاع این برج‌ها که “بلندترین برج دوقلوی جهان” نامیده می‌شوند از سطح زمین تا بالاترین نقطه‌ی ساختمانی حدودا ۳۷۸.۶ متر است اما با احتساب ارتفاع آنتن‌ها می‌تواند تا ۴۵۱.۹ متر نیز باشد. این دو در ۱۹۹۸ با یک هزینه‌ ساخت‌وساز ۱.۶ میلیارد دلاری تکمیل شدند. آنها متشکل از ۸۸ طبقه و دارای ۷۸ آسانسور هستند.

شاهکار ساخت و ساز جهان ۲:بالابر بایلونگ

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 2

به عنوان بزرگترین بالابر خارج از ساختمان در جهان، بایلونگ در نزدیکی شهر ژانگجیاجی، کشور چین قرار دارد. این بالابر شیشه‌ای که ۳۲۶ متر ارتفاع دارد و در کنار صخره‌ای بزرگ در منطقه‌ی توریستی ولینگ یانگ قرار گرفته است در اکتبر ۱۹۹۹ ساخته شد و در ۲۰۰۲ برای استفاده‌ی عموم بازگشایی شد. این سازه که با عنوان بالابر بایلونگ شناخته می‌شود، سه رکود جهانی در گینس دارد شامل بلندترین بالابر بیرونی کاملا خارج از ساختمان، بلندترین بالابر دو طبقه‌ی مخصوص دیدن مناظر، و سریع‌ترین بالابر جهان با بیشترین گنجایش حمل‌ونقل.

۱. ساختمان امپایر استیت

عظیم ترین شاهکارهای ساخت و ساز در تاریخ - 1

به عنوان یک آسمانخراش ۱۰۲ طبقه در مرکز محله‌ی منهتن، نیویورک سیتی، ارتفاع آن تا سقف ۳۸۱ متر و با احتساب آنتن‌اش ۴۷۱ متر است. این ساختمان از روی لقب نیویورک، “امپایر استیت”، نامگذاری شد و تا زمانی که در ۱۹۳۱ تکمیل شود به مدت ۴۰ سال تحت ساخت‌وساز بود. این بنا که به خاطر سبک هنر دکو معروف است، توسط انجمن مهندسان عمران امریکا به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان مدرن اعلام شد و در فهرست معماری‌ محبوب امریکا رده‌ی نخست را به خود اختصاص داد. در ۲۰۱۱، این سازه بلندترین ساختمان دارای گواهی LEED در ایالات متحده لقب گرفت.

منبع: list25

اخبار مرتبط

بیشترین بازدید