مطالعات ترافیکی در عمران شهری مغفول ماند؛ نمونه‌اش استاندارد پارکینگ در مجتمع‌های تجاری تهران است که بسیار کمتر از استاندارد جهانی است . در عمل آسایش و سلامت تهرانی‌ها همراه با تراکم فروخته میشود.
آذین بکتاش|چند سالی است که هر چند وقت یک‌بار زمزمه افتتاح یک مجتمع تجاری پرتراکم در یکی از نقاط شهر تهران به گوش می‌رسد، از مجتمع کورش در جنب بزرگراه شهیدستاری گرفته تا مجتمع پالادیوم در زعفرانیه، تا مجتمع دنیای نور در بزرگراه رسالت و… .
افتتاح این مجتمع‌ها به لحاظ رفاهی و به لحاظ اقتصادی اتفاق مبارکی است، اما اگر یک شب خوابیدید و از فردایش برای رسیدن به محل کارتان، مدت زمان مشخصی به معطلی ترافیک‌تان اضافه شد، احتمالا یکی از این مجتمع‌های تجاری خوش آبرنگ و رنگ و جذاب در مسیرتان افتتاح شده است. هر وقت سخن از بغرنج بودن معضل ترافیک در تهران به‌میان می‌آید، عده‌ای می‌گویند چرا این‌قدر خودرو تولید میشود؟ دیگری می‌گوید چرا اتوبان و پل کم داریم؟ آن یکی می‌گوید، فرهنگ استفاده از خودروی شخصی باید اصلاح شود؛ در این بین اما کمتر کسی به مدیریت عمران شهری در جذب و دفع ترافیک فکر می‌کند، اما چه شد که تهران به یک‌باره با رشد قارچ‌گونه مجتمع‌های تجاری ـ تفریحی یا تجاری ـ اداری مواجه شد و آن هم بعضا در گلوگاه‌های ترافیکی شهر؟
بسط معابر، بخش مغفول مانده طرح تفضیلی تهران
در سال‌های اخیر موضوع کمبود زمین، یکی از دغدغه‌های همیشگی برای افزایش عرضه مسکن در کلان‌شهر تهران بوده است. این دغدغه منجر به ارایه طرحی با عنوان طرح تفضیلی شهر تهران در سال ۹۱-۹۰ شد که در آن بر بلند مرتبه‌سازی شهر تمرکز و تراکم ساخت و ساز در محدوده شهر افزوده شد.
اگرچه از طرح تفضیلی بیش از هر چیز به ذهن متبادر می‌شد، چشم‌انداز افزایش عرضه مسکن در محدوده شهر بود، اما این طرح برای انبوه‌سازان بستر دیگری نیز مهیا کرد، تا امروز شاهد افتتاح مجتمع‌های تجاری در جای جای شهر باشیم که به واسطه طرح تفضیلی و همچنین مجوزهایی که کمیسیون ماده پنج شهرداری برای ساخت ساختمان‌های پرتراکم صادر کرد، ساخته می‌شوند. آن هم بدون کارشناسی شدن به لحاظ اینکه آیا محدوده جغرافیایی مورد نظر برای ساخت این مجتمع‌ها، ظرفیت جذب ترافیک دارد یا خیر.
برای ارایه مجوز تراکم از مهندسان ترافیک مشاوره نمی‌گیرند
طبق قانون مقررات ملی ساختمان و مسکن هر ساختمانی که ساخته میشود به‌خصوص اگر کاربری تجاری داشته باشد، باید برای صدور مجوز ساخت توسط مهندسان ترافیک مورد کارشناسی قرار بگیرد تا اگر ساختمانی ویژگی جذب ترافیک داشته باشد، موظف شود تسهیلات ترافیکی، مثل ساختن پارکینگ با ظرفیت مورد نیاز ارایه دهد و در مجموع استانداردهایی که برای عدم ایجاد مشکل در معابر باید لحاظ شود را رعایت کند. کارشناسان این بند مهم قانون مقررات ملی ساخت و ساز را بخش مغفول مانده در مرحله اجرای طرح تفضیلی می‌دانند.
آنها تاکید دارند که شورای شهر تهران و شهرداری تهران(در دوره گذشته)، درخصوص این بخش مهم عمران شهری، در جایی که باید از تخصص و مشاوره سازمان نظام مهندسی، استفاده کنند تا معضل ترافیک و حمل و نقل را در تهران کنترل کنند، توجه نشان ندادند و پیگیری و اظهار نگرانی سازمان نظام مهندسی از روند ساخت مجتمع‌های تجاری بدون کار کارشناسی ترافیکی راه به جایی نبرده است.
صرف اکتفا به قوانین و مقررات طرح تفضیلی برای توسعه شهر کفایت نمی‌کند و در مورد ساختمان‌های خاص مثل مجتمع‌های تجاری_- اداری، مجتمع‌های بلندمرتبه مثل برج‌ها، هتل‌ها و بیمارستان‌ها، آموزشگاه‌ها، مراکز تفریحی و همه مراکزی که به‌نوعی تولید و جذب بالایی در حوزه ترافیک شهری دارند، حتما باید مطالعات ترافیکی صورت بگیرد.
سلب حقوق شهروندی با عارضه‌ای به اسم مجتمع تجاری
در همه جای دنیا پیش‌بینی‌های ترافیکی برای ساختمان‌هایی که پس از افتتاح جذب ترافیک خواهند داشت مرسوم است تا اگر در محل نامناسبی قرار دارد از ساخت آن جلوگیری شود، اما در ایران نه تنها به این ساختمان‌ها در نقاط نامناسب مجوز داده میشود، بلکه تسهیلات ترافیک و استاندارد اختصاص پارکینگ نیز در مقایسه با استانداردهای دنیا، ناکافی بوده و جوابگو نیست.
علی احمدی کارشناس حوزه شهری در این خصوص می‌گوید: «برای مثال وقتی مجتمعی مثل مجتمع تجاری کورش در بزرگراه شهید ستاری مجوز داده شد، انتظار این می رفت که تردد در اتوبان حکیم تا یک کیلومتر قبل و بعد از این مجتمع تجاری مخدوش شود. وی تاکید کرد: هر شهروند که مسیر روزمره اش از این اتوبان می گذشته و تا دیروز مثلا درعرض یک ربع این اتوبان را طی می کرده است، امروز نیم ساعت از وقتش در ترافیک این اتوبان هدر می رود.»
وی ادامه داد: «تمام این مجتمع ها تراکمی حتی بیشتر از طرح تفضیلی از طریق کمیسیون ماده پنج گرفته اند،اگر طرح تفضیلی با همان ابعاد مشخص اجرا شود، باز اوضاع شهر آنقدرها بغرنج نمی‌شود، اما برای مثال الان یک مجتمع پنجاه و چهار طبقه برای یک هتل در الهیه در دست ساخت است، یعنی در یک منطقه مسکونی آن هم با خیابان‌هایی که به خودی خود باریک و صعب‌العبور است. این‌ها یعنی سلب حق استفاده از فضاهای عمومی شهر، با ایجاد عارضه نامناسبی بر تن شهر تهران به اسم مجتمع‌های تجاری ـ اداری که تعداد محدودی از مزایای آن منتفع می‌شوند و تعداد زیادی متضرر.»
افزایش تراکم ساخت و ساز در شهر به چه قیمتی؟
اینکه چرا باوجود اینکه مسئله ترافیک و مسدود بودن خیابان‌های پایتخت مسئله همیشگی مدیران شهری است، رویکرد فروش تراکم حتی فراتر از طرح تفضیلی در مورد ساختمان‌های تجاری، آن هم بدون مطالعات ترافیکی، این‌طور رونق دارد، تضادی مهم در مدیریت شهری تهران است.
چرا که وابستگی شهرداری تهران به لحاظ درآمدی به فروش تراکم مثل وابستگی دولت به فروش نفت است، همانطور که می‌گوییم نفت سرمایه ملی است و باید برای آیندگان حفظ شود و نباید خام‌فروشی کنیم، در مورد تراکم نیز هر یک متر مربعی که شهرداری به‌عنوان تراکم می‌فروشد چه طبق طرح تفضیلی و چه طبق مجوز کمیسیون ماده پنج، بخشی از آسایش، آرامش و پاکیزگی شهر فروخته میشود.
در این حوزه، مشکل دیگر، مشکل قانونی و ضابطه‌ای است. کمیسیون ماده پنج شهرداری بدون ملاحظات ترافیکی تا کنون مجوز تغییرکاربری می‌داد. اگر طرح تفضیلی مجوز ساخت هفت طبقه می‌دهد کمیسیون ماده پنج مجوز دوازده طبقه می‌دهد. یعنی در این بخش قانون هم باید اصلاح شود.مشکل قانونی دیگر در همین طرح تفضیلی است. هویت کاربری هر پلاک یک استانداردی برای تامین پارکینگ دارد. این استاندارد در ایران از آنچه طبق استاندارد مهندسی ترافیک باید در نظر گرفته شود، کمتر است و ظرفیت پارکینگ‌ها پاسخگو نیست. پارکینگی که الان در مجتمع‌های تجاری تهران در نظر گرفته شده از استانداردهای مشابه دنیا بسیار کمتر است.