پنج دقیقه به دوازده

 امیر علیزاده|

مدیرعامل اتحادیه بانک‌های ایرانی در اروپا

فرانکفورت بانک‌های اروپایی بعد از بحران مالی سال 2008 قافیه را به رقبای آمریکایی خود باخته‌اند. سیاست نرخ بهره منفی بانک مرکزی اروپا هم در این میان کار را برای آنها سخت‌تر کرده است. دویچه بانک روزی مایه افتخار آلمانی‌ها بود. جدا از نامش که عنوان پرطمطراق «بانک آلمانی» را به دوش می‌کشد، بزرگ‌ترین بانک آلمان که قرار بود جلوی غول‌های بانکی بریتانیا و ایالات‌متحده عرض اندام کند. اما از آن بزرگی و شکوه فقط همین نام باقی مانده است. دویچه بانک امروز در بحران دست و پا می‌زند. تغییرات مکرر مدیران بانک و برنامه‌های شدید کاهش هزینه‌ها هم فعلا ره به جایی نبرده‌اند.

این بانک که سکان هدایتش از آوریل سال گذشته به کریستیان سوینگ سپرده شد، از سال 2007 که سال رونق و رشدش بود، تاکنون 90 درصد ارزش‌اش را در بازار سرمایه از دست داده است. این وضعیت وخیم البته فقط مختص دویچه بانک نیست. یک پژوهش جدید شرکت مشاوره «ارنست اند یانگ» نشان می‌دهد بانک‌های اروپایی از زمان بحران مالی 2008 در رقابت با بانک‌های آمریکایی کم آورده‌اند. بانک‌های آمریکایی در این مدت توانسته‌اند درآمدها، مشتریان و ارزش سهام خود را افزایش دهند. براساس این پژوهش، 10 بانک بزرگ آمریکا در نیمه اول سال 2019 در مجموع دو برابر و نیم 10 بانک بزرگ اروپا درآمد داشته‌اند. تنها بانک آمریکایی جی‌پی مورگان 18 میلیارد دلار سود به دست آورد. در‌حالی‌که بانک‌های اروپایی روی هم به سودی بالغ‌بر 4/ 26 میلیارد یورو (حدود 29 میلیارد دلار) رسیده‌اند. پژوهش «ارنست اند یانگ» همچنین نشان داده که بازدهی سرمایه بانک‌های آمریکایی 13 درصد بوده است. بیش از دو برابر بازدهی سرمایه بانک‌های اروپایی. ارزش 10 بانک بزرگ آمریکایی در بازار سرمایه روی هم به 3/ 1 بیلیون دلار می‌رسد. بیش از سه برابر ارزش 10 بانک بزرگ اروپا. ارنست اند یانگ برآورد کرده که ارزش 30 بانک بزرگ اروپا امروز در مجموع به 5/ 3 بیلیون یورو می‌رسد.

دلایل سقوط
اما دلایل این سقوط بانک‌های اروپایی دقیقا چه بود؟ چرا بانک‌های اروپایی بعد از بحران مالی به این روز افتادند، اما بانک‌های آمریکایی نه‌تنها این بحران را پشت‌سر گذاشتند، بلکه وارد عصر جدیدی از رشد و رونق شده‌اند؟ آیا بانک‌های مادرید، میلان، زوریخ و لوکزامبورگ، پاریس و فرانکفورت می‌توانند روزی دوباره به شکوه گذشته برگردند؟ توماس مایر، کارشناس سابق صندوق بین‌المللی پول و اقتصاددان سابق دویچه بانک که امروز مدیر موسسه تحقیقاتی استورچ است، بانک‌های اروپایی را گرفتار بین وال‌استریت و بانک مرکزی اروپا می‌بیند. به اعتقاد او مشکل اصلی بانک‌های اروپایی این است که مدل کسب‌وکارشان بیشتر در تسهیلات است تا بازار سرمایه و سیاست‌های پولی انبساطی بانک مرکزی اروپا با نرخ‌های بهره منفی‌اش باعث می‌شود که بانک‌ها دیگر فضایی برای درآمدزایی نداشته باشند تا بتوانند هزینه‌شان را پوشش دهند.
از نظر مایر واکنش اشتباه بانک‌های اروپایی به این شرایط هم مزید بر علت شد. او به پادکست آلمانی مورنینگ بریفینگ گفت: «من فکر می‌کنم دویچه بانک هفت سال تحولات بانکی را خواب ماند. وقتی یوزف آکرمن رئیس وقت در سال 2012 کناره‌گیری کرد، بهترین فرصت بود تا بانک در مسیر درستی قرار بگیرد و مدل کسب‌وکار به کل متحول شود.» این اقتصاددان مشکل را در خودبزرگ‌بینی دویچه‌بانک می‌داند: «فکر می‌‌کردند دویچه بانک در حد و اندازه‌های بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگ آمریکایی است. آنها قابلیت‌های خود را بیش از حد ارزیابی می‌کردند و تاوانش را هم دادند.» آیا در این وضعیت می‌توان برای دویچه بانک آینده‌ای متصور بود. مایر خوش‌بین است: «من هنوز نمی‌خواهم از دویچه بانک قطع امید کنم، اما ساعت پنج دقیقه به دوازده است. مجال زیادی باقی نمانده. البته امیدوارم که پنج دقیقه به دوازده باشد و نه پنج دقیقه بعد از دوازده!»
به عبارت دیگر صنعت مالی اروپا برای بقا تلاش می‌کند. در این میان از نگاه بسیاری از کارشناسان، به‌خصوص کارشناسان منتقد آلمانی، سیاست نرخ بهره بانک مرکزی اروپا، در این میان برای برخی از بانک‌های اروپایی احتمالا مرگبار خواهد بود. کریستیان اوسیگ، مدیرعامل اتحادیه بانک‌های آلمان هفته گذشته در گفت‌وگو با رادیوی «دویچلند‌فونک» گفت با این سیاست بهره بانک مرکزی اروپا نمی‌توان با رکود کنونی در اقتصاد مقابله کرد. چون علت‌های این رکود عواملی است که بیشتر سیاسی-اقتصادی است و با نرخ بهره نمی‌توان روی آنها تاثیر زیادی گذاشت.

مشتریان فردی و نرخ بهره منفی
علت اینکه نرخ بهره منفی بانک‌ مرکزی اروپا، بانک‌های آلمانی را تا این حد با مشکل مواجه می‌کند این است که هسته اصلی مدل کسب‌و‌کار صنعت مالی آلمان، مشتریان فردی هستند، اما امروز درآمدزایی با سپرده‌های یک شهروند معمولی که با این نرخ بهره‌ها سودی عایدش نمی‌شود، سخت شده است. به عبارت دیگر سود بانک‌ها که همین حالا هم همین طور کم می‌شود، در سال‌های آتی بیشتر از این هم کاهش خواهد یافت. سیاست نرخ بهره منفی چه بسا برای برخی بانک‌ها زیان‌آور هم باشد. این سناریویی است که شرکت مشاوره تخصصی آلمانی «زِب» در یک پژوهش که به‌تازگی انجام داده، به آن رسیده است.
این پژوهش نشان داده که مجموع درآمد صنعت مالی در این کشور بین سال‌های 2010 تا 2018 از 55 میلیارد یورو به 1/ 49 میلیارد یورو کاهش پیدا کرده است. بر اساس برآوردی که این شرکت انجام داده تا سال 2022 این درآمدها به 6/ 46 میلیارد خواهد رسید. درآمد حاصل از پس‌اندازها نیز طبق این سناریو با بهره منفی بانک مرکزی اروپا از 6/ 6 میلیارد یورو در سال 2018 ممکن است، به تنهایی به 6/ 1 میلیارد یورو در سال 2023 برسد. آن هم در شرایطی که هزینه‌ها در حال افزایش‌اند. از سال 2014 تا 2023 هزینه‌های بانک‌ها با 71/ 6 درصد افزایش به 3/ 49 میلیارد یورو خواهد رسید. هزینه‌های ریسک هم که تا سال 2023 به 8/ 2 میلیارد یورو می‌رسد، به آن اضافه می‌شود. کارشناسان بانکی معتقدند بانک‌های اروپایی برای آنکه از این شرایط نجات پیدا کنند، باید تحولی اساسی در مدل کسب‌و‌کار بانکداری خود ایجاد کنند و مانند رقبای آمریکایی خود بیشتر به سمت بانک‌های سرمایه‌گذاری حرکت کنند چون تداوم وضع موجود آنها را با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو خواهد کرد.