مونا مشهدی رجبی| ایران یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت و گاز طبیعی در دنیا است و نقش مهمی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت در دارد.
به دنبال خارج شدن آمریکا از توافق هسته‌ای و بازگشت نظام تحریم‌ها، صادرات نفت ایران کاهش پیدا کرد. دلیل این مسئله تهدیدهای آمریکا در مورد عدم همکاری با کشورهایی است که از ایران نفت خریداری می‌کنند . آمریکا از ماه می سال جاری تاکنون بارها اعلام کرد که تلاش می‌کند تا درامد ایران از صادرات نفت را به صفر برساند ولی اخیرا خبرهایی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه احتمال شماری از کشورها از ممنوعیت خرید نفت ایران معاف می‌شوند و ایران خواهد توانست صادراتش را ادامه دهد . ولی میزان درآمدی که از صادرات کسب خواهد کرد تنها برای تأمین نیازهای جاری و ضروری کشور کافی خواهد بود. به گزارش بلومبرگ در ماه اوت سال جاری میزان صادرات نفت ایران به کمتر از دو میلیون بشکه در روز رسید که کمترین میزان صادرات طی یک سال اخیر است و در ماه سپتامبر و به دنبال همکاری شماری از خریداران آسیایی نفت ایران باسیاست‌های تحریمی امریکا، میزان صادرات بازهم کاهش پیدا کرد. حال سؤال اصلی این است که آیا آمریکا می‌تواند درامد صادراتی ایران را به صفر برساند یا خیر؟ سؤال بهتر این است که به دنبال آغاز تحریم‌های نفتی علیه ایران، درامد نفتی ایران تا کجا کاهش خواهد یافت؟
دو فاکتور اصلی کاهش صادرات نفت ایران
سایت اویل پرایس با توجه به اهمیت این مسئله روی قیمت نفت در بازار جهانی نوشت:دو فاکتور اصلی روی برآورد میزان کاهش صادرات نفت ایران بعد از اجرایی شدن تحریم نفتی تأثیر دارد.
اول اینکه مشاهده کنیم کشورهای چین و هند و اتحادیه اروپا که از مخالفان اصلی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای هستند و قرار است با ایجاد سازوکاری به همکاری اقتصادی با ایران ادامه دهند، در ماه‌های اکتبر و نوامبر سال جاری چه مقدار نفت از ایران می‌خرند.این مشاهده نشان می‌دهد کدام کشورها با آمریکا درسیاست تحریم نفتی همراهی کرده‌اند و کدام کشورها از آن فاصله گرفته‌اند.
دومین مسئله این است که ایران تا چه اندازه می‌تواند از روش‌های غیرمعمول فروض نفت خود را ادامه دهد. انتظار می‌رود ایران از طریق فروش تانکرهای نفتی روی آب یا صادرات نفت از طریق کشورهای واسطه تلاش کند تا میزان صادرات نفت خود را حفظ کند یا حداقل از افت چشمگیر درامدش اجتناب کند.
حال اگر آمریکا بتواند این تانکرها را شناسایی کند یا ابزارهایی برای مقابله با این روش فروش نفت ایجاد کند ، می‌تواند فشار بیشتری به اقتصاد ایران وارد کند.باید در نظر داشت که ایران در جریان تحریم‌های سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۱۰۵ میلادی اقدام به غیرفعال کردن تجهیزات رصد مسیر تانکرها روی آب‌ها کرده بود تا از این طریق بتواند خریداران بالقوه را شناسایی و نفت را روی دریا مبادله کند. این سیاست در دور قبلی تحریم‌ها به‌عنوان یک‌راه حل توسط ایران مورداستفاده قرار گرفت و انتظار می‌رود این بار هم استفاده شود.
شواهد چه نشان می‌دهد
به گزارش اس آن پی گلوبال پلاتس در فاصله روزهای اول تا ۱۵ سپتامبر سال جاری نه‌تنها صادرات نفت و میعانات ایران کاهش پیدا نکرد، بلکه ما افزایش ۲۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات ایران را در مقایسه با مدت مشابه ماه قبل از آن مشاهده کردیم.این یعنی دنیا نسبت به ماه اوت نسبت به ادامه خرید نفت از ایران مصمم‌تر شده است.در نیمه اول سپتامبر ایران توانست روزانه ۱.۶۹ میلیون بشکه در روز نفت و میعانات صادر کرد درحالی‌که در نیمه اول ماه اوت ایران توانست ۱.۴۸ میلیون بشکه نفت و میعانات صادر کرد.جالب اینجاست که از مجموع ۱.۶۹ میلیون بشکه نفت و میعانات فروخته‌شده در هرروز در نیمه اول سپتامبر، ایران پ.۵ میلیون بشکه نفت در هرروز صادر کرد.
از طرف دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد اصلی‌ترین خریداران نفت ایران یعنی کشورهای چین و هند میزان خرید نفت از ایران را متوقف نخواهند کرد .
اگرچه هند اعلام کرده است میزان واردات خود را کمتر می‌کند تا بین استفاده از نفت ارزان‌قیمت ایران و فشارهای آمریکا بر روی این کشور برای همراهی باسیاست‌های تحریمی مانور دهد.
رویترز در این مورد نوشت: هند مایل است که خرید نفت ایران را ادامه دهد زیرا ایران تخفیف‌های قابل‌توجهی به خریداران می‌دهد. این تخفیف‌ها در شرایطی که دولت هند به دلیل قیمت بالای نفت در بازار جهانی و ارزش پایین واحد پولی کشور با فشارهای مالی زیادی روبرو است ، کمک بزرگی برای اقتصاد محسوب می‌شود.آمار نشان می‌دهد در نیمه اول ماه سپتامبر واردات نفت هند از ایران به ۱۱۴هزار و ۲۶۷ بشکه در روز رسید درحالی‌که مدت مشابه ماه قبل از آن این کشور ۱۳۴ هزار و ۲۶۷ بشکه نفت در هرروز از ایران وارد می‌کرد.
دلیل کاهش میزان واردات نفت هند از ایران در نیمه اول ماه سپتامبر، تعطیلی شماری از پالایشگاه‌های برای تعمیر بوده است و با بازگشت آن‌ها به چرخه فعالیت انتظار می‌رود میزان واردات هند رشد کند. سایت گلوبال پلاتس پیش‌بینی می‌کند هند در هرماه ۴۲۷ هزار و ۷۱۰ بشکه نفت وارد کند تا نیازهایش را با نفت ارزان ایران تأمین کند.
رویترز بر این باور است که هند به دنبال کسب معافیت از طرف آمریکا است و اگر نتواند این معافیت را به دست آورد از ماه نوامبر میزان وارداتش از ایران به ۳۶۰ هزارتا ۳۷۰ هزار بشکه در هرروز می‌رسد درحالی‌که در مدت مشابه سال قبل این کشور روزانه ۶۵۸ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده بود.
چین چه سیاستی در پیش می‌گیرد
اولین واصلی‌ترین خریدار نفت ایران ، کشور چین است که به دلیل سیاست‌هایی که اخیرا توسط آمریکا علیه تجارت با این کشور وضع‌شده است و اختلافاتی که دولتش با دولت فعلی آمریکا دارد، رسماً اعلام کرده است تابع تحریم‌ها نیست.سایت اویل پرایس بر این باور است که به دنبال بالا گرفتن جنگ تجاری بین آمریکا و چین نه‌تنها چین به تحریم‌های آمریکا علیه ایران تن در نمی‌دهد بلکه احتمال دارد که میزان وارداتش از ایران را هم بیشتر کند. با این سیاست هم در مقابل آمریکا ایستاده است و هم از مزایای نفت ارزان‌قیمت ایران منفعت برده است.
آمارها نشان می‌دهد در نیمه اول ماه سپتامبر سال جاری، واردات نفت ایران توسط چین نسبت به نیمه اول ماه اوت دو برابر شده است. در نیمه ماه سپتامبر چین ۸۱۳ هزار و ۳۳۳ بشکه نفت در هرروز از ایران وارد کرد درحالی‌که در نیمه اول ماه اوت تنها ۴۶۶ هزار و ۳۳۳ بشکه نفت از این کشور وارد کرده بود. چین در ماه اوت سال ۲۰۱۸ میلادی ۵۰۵ هزار و ۳۳ بشکه نفت در هرروز از ایران وارد کرده بود ولی با احتساب تغییر در ماه سپتامبر می‌تواند نویدبخش تحولات زیادی در بازار ایران باشد.
اروپا چقدر نفت از ایران می‌خرد
باوجوداینکه بعد از اجرایی شدن توافق هسته‌ای و به‌خصوص بعد از روی کار آمدن ترامپ در امریکا، ایران سیاست خود را تمرکز روی بازارهای آسیایی و افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با این کشورها قرارداد ولی هنوز هم اروپا یکی از خریداران اصلی نفت ایران محسوب می‌شود. شاید یک دلیل مهم برای حفظ این رابطه را بتوان تلاش دو طرف برای نشان دادن پایبندی خود به توافق هسته‌ای دانست.آمارهای ارائه‌شده توسط رویترز نشان می‌دهد در نیمه اول ماه سپتامبر سال ۲۰۱۸ میلادی شاهد خرید نفت اروپایی‌ها از ایران رشد کرده است. در این بازه زمانی اصلی‌ترین خریداران نفت ایران در قاره اروپا کشورهای ایتالیا و اسپانیا و ترکیه بودند. اما در مورد ادامه این رابطه تجاری بعد از اجرایی شدن تحریم‌های نفتی نظرات مختلفی مطرح است. تحلیل‌گران بر این باورند با توجه به سردی رابطه ترکیه و آمریکا و اظهارات مقامات ترکیه ، انتظار می‌رود صادرات نفت ایران به ترکیه افزایش پیدا کند درحالی‌که کشورهای ایتالیا و اسپانیا و فرانسه از ترس محروم شدن از بازار آمریکا واردات خود را کاهش خواهند داد.باید در نظر داشت که این کشورها حجم قابل‌توجهی نفت از ایران نمی‌خرند و باوجوداینکه حذف آن‌ها از جمع خریداران نفت کشور به اقتصاد فشار وارد می‌کند ولی تأثیرش چشمگیر نخواهد بود.
اما حذف شدن خریدارانی مانند ژاپن و کره جنوبی و کشورهای بزرگ اروپایی از جمع خریداران نفت ایران باعث می‌شود تا حجم صادرات این کشور کاهش چشمگیری پیدا کند. آمریکا سم تحلیل‌گر بازار انرژی در مرکز مطالعات انرژی اسپکت می‌گوید: پیش‌تر انتظار می‌رفت درنتیجه تلاش‌های آمریکا صادرات نفت ایران ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد ولی هم‌اکنون اطمینان داریم که بیش از یک‌میلیون بشکه از میزان صادرات روزانه نفت کشور کم می‌شود. برخی پا را از این فراتر می‌گذارند و میزان کاهش صادرات ایران را بین ۱.۵ تا ۱.۷ میلیون بشکه نسبت به متوسط صادرات روزانه سال ۲۰۱۷ برآورد می‌کنند. رویترز به نقل از وایل استوارت که یکی از طرفداران این نظریه و پژوهشگران مرکز مطالعات انرژی آمریکا است نوشت: در سال ۲۰۱۷ میلادی ایران به‌طور متوسط روزانه بین ۲.۷ تا ۲.۸ میلیون بشکه نفت صادر کرد و انتظار می‌رود با اجرایی شدن تحریم‌های نفتی میزان صادرات این کشور به ۱ میلیون‌تا ۱.۲ میلیون بشکه در روز تقلیل یابد. کاهش عرضه نفت ایران در کنار تنش‌هایی که در بازار به دلیل این فشارهای تحریمی ایجاد می‌شود ، زمینه را برای ارتقای قیمت نفت تا بیش از ۹۰ دلار فراهم می‌کند و حتی امکان دارد ما شاهد رسیدن قیمت هر بشکه به مرز ۱۰۰ دلار هم باشیم. رشد قیمت نفت بخشی از فشار اقتصادی ناشی از کاهش صادرات را از روی ایران برمی‌دارد ولی درنهایت درامد این کشور افت خواهد داشت.
سازمان بین‌المللی انرژی هم در گزارشی که اخیرا منتشر کرده است به ادعاهای برخی از کشورها از قبیل عربستان در مورد افزایش تولید نفت برای پر کردن کسری بازار اشاره کرد و نوشت:تاکنون تولید نفت توسط کشورهای دیگر نتوانسته است کسری ایجادشده در بازار به دلیل کاهش صادرات ایران و ونزوئلا را جبران کند و اگر از روز ۵ نوامبر میزان فروش ایران کمتر شود، بازار با فشار بزرگی در بخش عرضه روبرو خواهد شد.