۲۵ بند از ۸۰ بند سیاست های برنامه ششم كه از سوی رهبری ابلاغ شده، بهره وری دیده شده است.
برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور واسناد بالا دستی توسعه و پیشرفت ایران با محوریت مفاهیم «عدالت و پیشرفت» شناخته میشود؛ مفهومی که نام دهه چهارم انقلاب است . این محور همان موضوعی است که در کلام مقام معظم رهبری به عنوان یک سیاست گذاری همواره ترویج شده و در اسناد بالا دستی هم بدان تاکید شده است.
در این مسیر یکی از موضوعات اساسی و کلیدی، بهره وری در تمام بخش‌هاست که بارها و بارها از سوی ایت الله خامنه ای رهبر انقلاب بدان تأکید و توجه داده شده است. چرا که تهدیدهایی از لحاظ اقتصادی و امنیتی، به‌واسطه رشد بی‌رویه مصرف منابع و محصولات مختلف برای کشور پدید خواهد آمد؛ اگر به همین شدت مصرف کنیم و از مقوله بهره وری به دور باشیم.
در کنار نقش بسترسازی نهادهای قانون‌گذار، دستگاه‌های مرتبط با تأمین و یا استفاده از این منابع و محصولات (اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های تولیدکننده و عرضه‌کننده و یا وزارتخانه‌ها وسازمان‌ها) ، باید به بخش مصرف‌کنندگان یا مردم هم توجه داشت و برای ان حوزه هم برنامه ریزی داشت. باید در این بخش بر برنامه‌ریزی و اقدام در راستای عدالت بین‌نسلی و پیشرفت ملی، در قالب بهینه‌سازی استفاده و اصلاح الگوی مصرف و به بیان دیگر «افزایش بهرهوری» توجه ویژه داشت. زیرا رهبر انقلاب در این خصوص بارها و بارها تاکید ویژه داشته و دارند .
تبیین جایگاه بهره وری در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری
لزوم توجه به بهره وری از موضوعات مهمی به شمار می آید كه در سیاست های كلی ابلاغی از جانب مقام معظم رهبری به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر آن تاكید شده است. در بسیاری از سیاست های كلی نظام از جمله سیاست‌های كلی «اقتصاد مقاومتی»، «تولید ملی، حمایت از كار و سرمایه ایرانی»، «اشتغال»، «علم و فناوری»، «سلامت» و «ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش» كه در این سال ها از جانب مقام معظم رهبری ابلاغ شده، بر توجه به بهره وری و ضرورت ارتقای آن تاكید شده است.
ضرورت ارتقای بهره وری هم چنین در سیاست‌های كلی نظام در امور «تشویق سرمایه گذاری»، «اصلاح الگوی مصرف» و سیاست های كلی نظام در بخش های امنیت اقتصادی، انرژی، منابع آب، بخش معدن، منابع طبیعی و حمل و نقل نیز كه از جانب مقام معظم رهبری ابلاغ شده، مورد تاكید قرار گرفته است.
توجه به بهره وری در میان مسئولان، مردم و بخش های مختلف اقتصادی از جمله صنعت در بیانات مقام معظم رهبری به طور مستمر مورد تاكید قرار گرفته است كه بازخوانی این سیاست های كلی و بیانات ایشان به منظور تبیین جایگاه بهره وری در برنامه ششم توسعه ضرورت دارد.
در ۲۵ بند از ۸۰ بند در سیاست های كلی برنامه ششم توسعه كه از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده، بهره وری و مولفه های موثر بر ارتقای آن، به انحای مختلف لحاظ شده است.
بی‌توجهی به مفهوم علمی بهرهوری و هنر صرفه جویی
ایت الله خامنه ای در رهنمودهایشان هم بارها تصریح کرده‌اند که یکی از مهمترین جنبه‌های منفی رفتار ایرانیان، بی‌توجهی به مفهوم علمی بهرهوری و هنر صرفه‌جویی است. بارزترین جلوه این بی‌توجهی در زمینه مهمترین منابع ملی و خدادادی کشور یعنی انرژی و استفاده بهره‌ورانه و مصرف صرفه‌جویانه آن است که باید مورد توجه قرار گیرد.
ایشان بارها به مقوله اسراف در حوزه تولید کالا پرداخته و یادآور شدند: بخشی از هزینه‌ی تولید مربوط به چیزهایی است که در اختیار بنگاه‌دار نیست؛ فرض کنید تورّم بالا است، مزد کارگر یا قیمت موادّ اوّلیّه بالا میرود؛ یک مقدار اینها است لکن یک مقدار هم ریخت‌وپاش است؛ اسراف است؛ خرج‌کردن‌های بیجا است؛ باید جلوی اینها را بگیرند.
معظم له با بیان اینکه استفاده‌ی حداکثری از ظرفیّتهای داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است، فرمودند: کشور ما در منطقه‌ی حسّاسی قرار دارد؛ همسایه‌های زیادی داریم، بالا دریا داریم، پایین دریا داریم، به همه‌ی دنیا دسترسی داریم. کشور ما روی نقشه که نگاه کنید، یک چهارراه بسیار حسّاس و مهمّ زمینی و هوایی است؛ دسترسی به آبهای آزاد هم دارد؛ اینها فرصتهای بسیار مهمّی است؛ علاوه بر منابع، علاوه بر امکانات، برنامه‌ریزی بشود، فکر کنند، از این فرصتها به نحو احسن استفاده کنند.
ارتقای بهره وری به عنوان یکی از مسائل مهم در اقتصاد کشور
در این حوزه، مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود در جمع مردم آذربایجان به واکاوی مسائل اقتصادی در کشور پرداخته و از ارتقای بهره وری به عنوان یکی از مسائل مهم در این حوزه یاد کردند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در تشریح مفهوم ارتقاء بهره وری گفتند: یک نکته‌ی دیگر، ارتقاء بهرهوری است که از تعبیرات رایجی است که میکنند؛ بنده این را خلاصه میکنم به دو کلمه در زبان فارسی. تولیدکننده‌ی ما، بنگاه‌دار ما سعی کند با کم کردنِ ریخت‌وپاش، هزینه‌ی تولید را کم کند، کیفیّت را بالا ببرد؛ این میشود بهبود بهرهوری.
حضرت آیت الله خامنه‌ای درادامه با تشریح چالش های اقتصاد ایران گفتند: دو اشکال بزرگ در اقتصاد ما وجود داشته است: یکی اینکه اقتصاد ما نفتی بود؛ یکی اینکه اقتصاد ما دولتی بود؛ این دو اشکال بزرگ. اقتصاد ما نفتی [است]؛ یعنی چه؟ یعنی ما نفت را که سرمایه‌ی ماندگار ما است و امکان ارزش افزوده‌ی چندین برابری در آن وجود دارد، از زیر زمین بکشیم بیرون، خام خام بفروشیم به دنیا، پولش را بگیریم و صرف امور جاری کشور بکنیم؛ خسارت از این بالاتر نمی‌شود. اقتصاد نفتی این‌جوری است.
سهم بهره وری در رشد اقتصاد
رهبر انقلاب اسلامی در سال 90 و در حرم رضوی در اجتماع مردمی هم به موضوع بهره وری پرداختند و فرمودند: باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه‌ی حل مشکلات اقتصادی به همه‌ی دنیا نشان دهیم؛ الگو را بر سر دست بگیریم تا ملتها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه‌ی اسلام و با تعالیم اسلام چگونه میتواند پیشرفت کند. آنچه که در این زمینه با عنوان شاخص وجود دارد و مهم است، رشد پرشتاب کشور به میزان تعیین شده‌ی در برنامه‌ی پنجم است که اعلام شده است؛ یعنی حداقل رشد هشت درصدی. در این رشد، سهم بیشتر مربوط به بهرهوری است؛ یعنی حداقل رشد هشت درصدی. در این رشد، سهم بیشتر مربوط به بهرهوری است؛ یعنی ما بتوانیم از امکانات کشور به شکل بهتری استفاده کنیم. من دو سال قبل در زمینه‌ی مسئله‌ی صرفه‌جوئی و مشکلاتی که در باب بهرهوری وجود دارد، در همین سخنرانىِ اول سال مطالبی عرض کردم. مردم باید اینها را بدانند. من به مسئولان کشور توصیه میکنم که در زمینه‌ی اهمیت ارتقاء سهم بهرهوری در رشد اقتصادی کشور با مردم حرف بزنند؛ بگویند ارتقاء سهم بهرهوری در رشد اقتصادی کشور و همچنین کاهش فاصله‌ی درآمدی دهکهای بالا و پائین جامعه – این شکاف درآمدها، شکاف اقتصادی بین بخشهای مختلف جامعه – چقدر اهمیت دارد. این فاصله‌ها و شکافها مطلوب ما نیست؛ اسلام این را نمیپسندد. تا حدی که در برنامه‌ی پنجم تعیین شده است، باید تلاش کنند این کارها انجام بگیرد. کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال در کشور، از جمله‌ی مسائل بسیار اساسی و مهم است. همچنین مسئله‌ی افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و کمک به بخش خصوصی که بتواند در زمینه‌ی مسائل اقتصادی کشور سرمایه‌گذاری کند، از جمله‌ی مسائل مهم و اساسی است؛ که یکی از کارهای مهم در این باب، ایجاد تعاونیهاست، که به وسیله‌ی تعاونیها سرمایه‌های بزرگ تشکیل بشود و بتوانند در مسائل مهم اقتصادی کشور سرمایه‌گذاری کنند و گره‌های مهم را باز کنند و دولت بتواند این کار را انجام دهد. بایستی زیرساختهای حقوقی و قانونی‌اش آماده شود. این، یعنی حمایت از شکوفائی کار.
توجه صاحبان سرمایه و تولید گران به افزایش بهره وری
رهبر معظم انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی(ع) هم در حوزه اهمیت دهی به بهره وری فرمودند: صاحبان سرمایه و تولید گران می بایست به افزایش بهره وری توجه کنند.
ایشان در ابتدای سال 93 در این حوزه فرمودند: صاحبان سرمایه و نیروی کار که تولیدگر هستند، بایستی به تولید ملّی اهمّیّت بدهند؛ به چه معنا؟ به این معنا که بهرهوری را افزایش بدهند. بهرهوری، یعنی از امکاناتی که وجود دارد حدّاکثر استفاده‌ی بهینه بشود؛ کارگر که کار میکند، کار را با دقّت انجام بدهد؛ رحم الله امرء عمل عملاً فأتقنه، این معنای بهرهوری است؛ از قول پیغمبر نقل شده است: رحمت خدا بر آن کسی است که کاری را که انجام میدهد، محکم انجام بدهد، متقن انجام بدهد. آن کسی که سرمایه‌گذاری میکند، سعی کند حدّاکثر استفاده از آن سرمایه انجام بگیرد؛ یعنی هزینه‌های تولید را کاهش بدهند؛ بعضی از بی‌تدبیری‌ها، بی‌سیاستی‌ها موجب میشود هزینه‌ی تولید برود بالا، بهرهوری سرمایه و کار کم بشود. صاحبان سرمایه در کشور، فعّالیّت تولیدی را ترجیح بدهند بر فعّالیّتهای دیگر. ما دیدیم کسانی را که سرمایه‌ای داشتند ــ کم یا زیاد ــ و می‌توانستند این را در یک راه‌هایی به کار بیندازند و درآمدهای زیادی کسب کنند، نکردند؛ رفتند سراغ تولید؛ گفتند میخواهیم تولید کشور تقویت بشود؛ این حسنه است، این صدقه است، این جزو بهترین کارها است؛ کسانی که دارای سرمایه هستند ــ چه سرمایه‌های کم، چه سرمایه‌های افزون ــ آن را بیشتر در خدمت تولید کشور بگذارند.
بهره وری در اقتصاد مقاومتی
رهبر انقلاب همچنین در تشریح الزامات تحقق اقتصاد مقاومتی به چهار ضرورت اشاره داشته اند که یکی از این مقوله ها بهرهوری است .
1- حمایت همه جانبه مسئولان از تولید ملی به عنوان حلقه اساسی پیشرفت کشور 2- اهمیت دادن صاحبان سرمایه و تولید گران به افزایش بهره وری و تولید ملی 3- ترجیح صاحبان سرمایه به فعالیت در عرصه های تولیدی بجای حضور در عرصه های غیر تولیدی و 4- پایبندی ملت به استفاده از تولیدات داخلی.
رهبر انقلاب گفتند: آنچه که در این زمینه (حرکت اقتصادی)به عنوان شاخص وجود دارد و مهم است، رشد پرشتاب کشور به میزان تعیین شده‌ى در برنامه‌ى پنجم است که اعلام شده است؛ یعنى حداقل رشد هشت درصدى. در این رشد، سهم بیشتر مربوط به بهره‌ورى است؛ یعنى ما بتوانیم از امکانات کشور به شکل بهترى استفاده کنیم… من به مسئولان کشور توصیه می کنم که در زمینه‌ى اهمیت ارتقاء سهم بهره‌ورى در رشد اقتصادى کشور با مردم حرف بزنند؛ بگویند ارتقاء سهم بهره‌ورى در رشد اقتصادى کشور و همچنین کاهش فاصله‌ى درآمدى دهکهاى بالا و پائین جامعه – این شکاف درآمدها، شکاف اقتصادى بین بخش هاى مختلف جامعه – چقدر اهمیت دارد. این فاصله‌ها و شکافها مطلوب ما نیست؛ اسلام این را نمى‌پسندد. تا حدى که در برنامه‌ى پنجم تعیین شده است، باید تلاش کنند این کارها انجام بگیرد.
