همان‌گونه که در گزارش‌ها و مقالات اقتصادی مختلف به کرات ذکر شده، کنترل و تثبیت نرخ ارز از ضروریات و ملزومات اساسی در یک جامعه است. اما متاسفانه در ایران این مسئله همچنان با چالش‌های جدی مواجه است. روند صعودی نرخ ارز، مدتی است که آغاز گشته و بودجه ۹۷ نیز نه تنها نتوانست به تثبیت آن کمکی کند، بلکه انتقادات بسیاری از کارشناسان اقتصادی را نسبت به سه نرخی شدن ارز برانگیخت. این همه در حالی است که دلار ۳۷۰۰ تومانی که مورد اعتراض مردم و فعالان اقتصادی بود، اکنون به ۴۲۰۰ تومان رسیده است!
عبور دلار از مرز ۴۲۷۰ تومان
افزایش شدید قیمت دلار در بازار ارز بار دیگر نگاه‌ها را به خیابان فردوسی متمرکز کرد؛ صراف‌ها و دلال‌های این بازار از دلایل گرانی‌ها می‌گویند. طی روزهای اخیر بازار ارز کانون توجه شده و علت آن هم نرخ‌هایی است که هر لحظه با سیر صعودی تغییر می‌کند و خریداران را سرگردان کرده است. روز شنبه شاید آغاز تکانه‌های بازار ارز تلقی شود چراکه از عصر روز شنبه تاکنون دلار با شیب‌تندی در حال افزایش است و از نرخ حدودی ۴۲۲۰تومان تا ساعت تنظیم این گزارش به نرخ ۴۲۷۵ تومان رسیده است. سیر صعودی قیمت دلار با شیب تند درحالی ادامه دارد که بانک مرکزی روز یکشنبه دلار را با قیمت ۴۱۹۹ تومان به صرافی‌های منتخب توزیع کرده است.
تاثیر گرانی درهم
برخی صراف‌ها درباره دلایل گرانی دلار و ارتباط آن با ناآرامی‌های اخیر در کشور می گویند: «دلیل اصلی تصمیم بانک دبی برای گرانی درهم است». یکی از این صراف‌ها از اطلاعیه بانک دبی برای گرانی دلار سخن گفته و تاکید دارد: «این سیاست بناست مصادف با اول سال میلادی اعمال شود که براساس آن درهم افزایش چشمگیری خواهد داشت».
در اطلاعیه بانک ملی ایران در دبی نیز آمده است: «مالیات بر ارزش افزوده در امارت متحده عربى از اول ژانویه ۲۰۱۸ به اجرا در مى آید؛ به عنوان بخشى از اجراى این الزام قانونى ما مستلزم این هستیم همه مشتریان را آگاه کنیم که مالیات ارزش بر افزوده با نرخ پنج درصد طبق قوانین امارات متحده عربى در بانکداری قابل اعمال است. این موضوع بدون محدودیت به تمام قراردادهاى مربوط به خدمات حساب‌های بانکى امکانات مختلف اعتبارى تامین مالی و سایر خدمات و غیره اعمال می‌شود؛ حتى اگر آنها قبل از تاریخ اعمال مالیات ارزش بر افزوده وارد شده باشند».
نقش کریسمس و دپوی ارز
البته صراف‌ها و فعالان بازار ارز در کنار گرانی درهم، کریسمس را عامل دیگر افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر اعلام می‌کنند ولی در کنار این موارد باید دپوی ارز از سوی دارندگان دلار را نیز در نظر بگیریم، چراکه در زمان افزایش قیمت، کسانی که دلار در اختیار دارند از فروش امتناع کرده تا قیمت‌ها بالاتر برود و بعد بفروشند. یکی از فعالان بازار ارز درباره تاثیر ناآرامی‌های اخیر در تهران و سایر شهرها بر این بازار و گرانی دلار تاکید دارد هنوز نمی‌توانیم بگوییم این گرانی‌ها ۱۰۰ درصد به دلیل ناآرامی است. وی بار دیگر به کریسمس و تصمیم بانک دبی برای افزایش قیمت درهم اشاره می‌کند و می‌گوید: «باید دید که هفته آینده وضعیت چطور خواهد شد ولی این‌طور که به نظر می‌آید همچنان قیمت‌ها رو به بالاست».
دولت وابسته به نفت
دکتر حسن فروزان فرد، رئیس کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اتاق بازرگانی ایران در این راستا به آفتاب اقتصادی گفت: «موضوع ارز، موضوع امروز و دیروز نیست و به نظام دولت اداری در کشور ایران بر می‌گردد که متکی به درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت است. متاسفانه به دلیل اینکه همواره دولت‌ها منابع ارزی را که به خاطر آن کار به خصوصی در کشور انجام نشده، در اختیار داشته‌اند، مکانیزم بازار فعال نیست. بنابراین متناسب با سیاست خود در دوره‌های زمانی مختلف، چه پیش از انقلاب و چه پس از آن، ارز را به‌عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌ها و اهداف خود و کنترل سایر متغیرهای اقتصادی مورد استفاده قرار داده‌اند».
فروزان فرد افزود: «اصل مشکل در اینجاست که قیمت ارز در کشور به واسطه دسترس قابل توجه دولت به منابع ارزی که حاصل از فعالیت‌های اقتصادی در کشور نیست، تقریبا به طور کلی در اختیار حاکمیت و دولت است. با نگاه به مسئله ارز از این جنبه، شرایط تغییر می‌کند. در چند دهه اخیر، متناسب با سیاست‌های مختلف، اتفاق‌هایی که در حوزه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران روی داده، مسائل مربوط به تعاملات بین‌المللی و مواردی از این قبیل، دولت‌ها برای قیمت‌گذاری نرخ ارز از برخی المان‌های اقتصادی دیگر استفاده کرده‌اند».
اجرایی نشدن همه آیتم‌های برجام
نایب رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت درباره نقش دولت‌های یازدهم و دوازدهم در اقتصاد کشور گفت: «در برهه خاص کنونی، دولت جدید آقای روحانی در دوره اول با یک هدف‌گیری مشخص برای کنترل نرخ تورم و حرکت به سوی یکسان سازی نرخ ارز، کارخود را آغاز کرد. پس از نهایی شدن برجام، زمینه دسترسی مناسب‌تر و کم هزینه تر و منطقی تر به منابع ارزی حاصل از فروش نفت فراهم شد تا دولت بتواند تعهد لازم را برای ایجاد شرایط با ثبات‌تر در مورد نرخ ارز انجام دهد. اما متاسفانه در ادامه با اجرایی نشدن همه آیتم‌های برجام، جدی شدن موضوعات تعاملات بانکی، فعالیت‌های ایذایی و عقب‌اندازنده آمریکا و مجموعه‌ای از تفاوت دیدگاه‌ها در سیاست خارجی در داخل ایران، موجب شد تا دستاوردهای برجام فضا را برای دسترسی به منابع ارزی برای دولت فراهم نکند. دولت تنها توانست از طریق به کارگیری برخی سیاست‌های راهبردی، زمینه را برای کاهش تورم فراهم کند که این مسئله تا‌اندازه‌ای به ثبات قیمت ارز نیز کمک کرد».
عدم دسترسی دولت به همه منابع ارزی
فروزان فرد ادامه داد: «دولت به دلیل عدم دسترسی مناسب به همه منابع ارزی حاصل از فروش نفت و همچنین عدم ورود سرمایه خارجی، نتوانست این ریسک را بپذیرد که نرخ یکسان را برای ارز اعلام کند. امیدوار بودیم که در تحولاتی که در انتخابات حاصل می‌شود، زمینه‌هایی فراهم شود تا به تثبیت نرخ ارز به صورت جدی پرداخته شود. اما متاسفانه با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا، نگاه خصمانه تری برای نابودی برجام مشاهده شد که زمینه محدودیت برای فعالیت‌های بانکی و تعاملات بین‌المللی را ایجاد کرد که همچنان حکمفرماست».
وی تصریح کرد: «تا زمانی که دولت به منابع ارزی دسترس نداشته باشد و فضای آرامی برای کسب و کار فراهم نباشد، دولت جسارت این یکسان سازی را نخواهد داشت. همچنین اتفاق‌هایی که در چند روز اخیر در کشور افتاده، عامل گران شدن مجدد دلار است. این ناآرامی‌ها آثار وخیمی روی افزایش نرخ ارز داشته‌اند. هر یک از تهدیدهای خارجی و هر یک از تحولات سیاسی غیر منطقی داخلی که زمینه‌های آرامش در حوزه کسب و کار را برهم می‌زند، موجب پدیدآمدن مشکلات بیشتری در مورد تثبیت نرخ ارز برای دولت خواهد شد. چرا که زمینه دسترسی به منابع خارجی کمتر می‌شود و احتمال سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران کاهش می‌یابد. اجزای مهم و موثری که می‌توانند به دولت برای یکسان سازی نرخ ارز کمک کنند، وجود آرامش و امیدواری در فضای کسب و کار و نیز دسترسی دولت به منابع حاصل از فروش نفت هستند».
لزوم برقراری آرامش
فروزان فرد تاکید کرد: «هنگامی که دلار به نرخی مانند ۴۲۰۰ تومان می‌رسد، بازگشت آن به نرخ قبلی حدود ۳۶۰۰ تومان کاملا بعید به نظر می‌رسد. در شرایط فعلی کنترل نرخ ارز کار دشواری است، اما دولت می‌تواند با برخی رویکردها به این مهم نائل شود. ما باید به وفاق ملی دست پیدا کنیم و باید تفاوت نگرش‌ها را بپذیریم و جامعه را به صورت آرام و منطقی اداره کنیم. به صدای همه افراد و اعتراضات آنها گوش دهیم تا آرامش در کشور ما برقرار باشد. جامعه‌ای که آرامش بر آن حکمفرماست، امیدوار خواهد بود و در یک جامعه آرام و امیدوار می‌توان کار اقتصادی انجام داد و از دانش اقتصاد برای توسعه آن بهره برد».
این همه در حالی است که صرفنظر از مسائل سیاسی و اقتصادی که روی افزایش قیمت ارز اثر گذاشته و می‌گذارند، در حال حاضر نیز بسیاری از مردم نسبت به تورم، گرانی و افزایش قیمت‌ها معترض هستند. اکنون سیر صعودی که دلار در پیش گرفته، جامعه را نگران عواقب و پیامدهای وخیم حاصل از این امر کرده است. امید است که دولت و مسئولان در جهت ساماندهی به شرایط کنونی، اقدامات فوری، اصولی و مناسبی را به اجرا درآورند.
منبع: روزنامه آفتاب یزد