در حوزه مقاوم سازی اقتصاد ملی، یکی ازسرفصل‌های مهم اقتصاد دیجیتالی است که با ابزارهای مدرن خودف فرصت خودنمایی بیشتری به اقتصادهای در حال توسعه داده است. توجه ویژه به این بخش موضوعی است که در صورت توجه مسئولان، می تواند به بهبود تولید ملی و نقش آفرینی بازیگران مدرن اقتصاد دیجیتالی کمک کند.
به گزارش رتبه آنلاین و بر اساس گزارشهای اماری، سهم اقتصاد دیجیتال در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۹ درصد کل تولید اقتصادی جهان است و این میزان برای سال ۲۰۲۰ حدود ۳۲ درصد پیش بینی گردیده است. این در حالی است که سهم در حال حاضر در ایران ۸.۴ درصد است.
اقتصاد دیجیتالی چیست؟
ساختار جدید تکنولوژی و روند پیشرفت آن، جهان را به سمت نظام اقتصادی جدیدی می‌برد که اقتصاد دیجیتال نام دارد. در این عصر جدید، آن‌هایی که متناسب با آن انعطاف‌پذیر باشند، پیشرفت میکنند و دیگران از گردونه رقابت اقتصاد جهانی حذف میشوند. این نظام اقتصادی جدید ۳ ویژگی منحصربه‌فرد دارد:
۱. جهانی است. ۲. معطوف به اشیا و امور غیرملموسی همانند ایده‌ها و اطلاعات است.۳. اجزای آن به شدت به یکدیگر وابسته است.
بر اساس آخرین آمارهای مجمع جهانی اقتصاد، سهم اقتصاد دیجیتال در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۹ درصد کل تولید اقتصادی جهان است و این میزان برای سال ۲۰۲۰ حدود ۳۲ درصد پیش بینی گردیده است.
به گزارش شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی،کشور ما نیز باید با توجه به جریان جدید اقتصاد جهانی و با توجه به دو اصل برون‌نگری و درون‌زایی اقتصاد مقاومتی، بیشترین بهره را از این روند بگیرد و با توجه به ظرفیت فراوان دانش بومی در حوزه فناوری دیجیتال به توسعه و گسترش این فناوری بپردازد.
بر اساس گزارش وزارت ارتباطات در سال ۱۳۹۴، میزان سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی کشور حدود ۸.۴ درصد می باشد که این امر نشانگر فاصله معنیدار اقتصاد ایران با میانگین جهانی در این زمینه است.
پیتر اوانز نظریه‌پرداز مشهور حوزه توسعه دو نقش برای دولت توسعه‌گرا در ارتباط با بخش خصوصی برمی‌شمرد. قابلگی و پرورش گری. در نقش قابلگی دولت باید به حمایت از صنایع نوپا بپردازد و آنها را تا رسیدن به سطح آمادگی لازم برای ورود به عرصه رقابت جهانی آماده سازد و در نقش پرورش گری دولت باید با توجه به تغییرات اقتصاد بین‌الملل به مشاوره و یاری صنایعی که در بازار رقابت جهانی قرار دارند، بپردازد.
نقش‌های قابلگی و پرورش گری دولت توسعه‌گرا را می‌توان به ترتیب ذیل دو ویژگی درون‌زایی و برون‌نگری اقتصاد مقاومتی تعریف کرد.
فرصتی تازه پیش روی اقتصاد ایران
اکنون‌که اقتصاد جهانی در آستانه ورود به عصری جدید است، فرصتی بی‌همتا برای کشور ما فراهم آمده تا با به‌کارگیری دو اصل برون‌نگری و درون‌زایی اقتصاد مقاومتی در حوزه صنایع دیجیتال، جایگاه جدیدی در بالای هرم تقسیم‌کار جهانی به خود اختصاص دهد.
سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع دیجیتال و حراست از تولید ملی این صنایع بایستی هوشمندانه صورت گیرد و چتر حمایتی دولت و مردم تا زمانی که این صنایع توانایی ورود به عرصه رقابت جهانی را بیابند، بایستی حفظ شود. فرهنگ‌سازی درزمینه حمایت از تولید ملی در توانمندسازی این صنایع نقشی مهم ایفا می‌کند. توجه به تجربیات دیگر کشورها ازجمله کره و هند نیز در این زمینه می‌تواند مفید واقع گردد.
نوع و چگونگی حمایت دولت از اقتصاد دیجیتال و مقاوم‌سازی آن بایستی با تشکیل کارگروه‌های اقتصاد مقاومتی متشکل از دولت و فعالان بخش خصوصی تعیین گردد. همچنین دولت با حضور فعال در استارت آپ های مربوط به حوزه اقتصاد دیجیتال می‌تواند به شناسایی ایده‌های جدید در این زمینه و تأمین مالی آنها بپردازد.
آینده از آن کسانی است که آن را می‌سازند و آینده نظام اقتصادی جهان نیز به سمت دیجیتال شدن پیش میرود؛ امید است تا با مقاوم‌سازی اقتصاد و توجه ویژه به صنایع دیجیتال کشور، ایران به‌عنوان پیشتاز نظام اقتصادی آینده جهان شناخته شود.
نقش فضای مجازی در تحقق اقتصاد مقاومتی
یکی دیگر از فضاهایی که می تواند به اقتصاد دیجیتالی و اقتصاد مقاومتی کمک کند، فضای مجازی است که در ایران گاهی به عنوان آسیب برشمرده می‌شود و کمتر به فرصت‌هایش توجه می‌شود.
صاحبنظران، فضای مجازی را عرصه جدید در رونق اقتصادی دانسته و شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیر ساخت ارتباطی آن در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی تاثیر گذار می‌دانند.
در این خصوص سید ابوالحسن فیروز آبادی فضای مجازی را به عنوان عرصه جدید در رونق اقتصادی و تاثیر شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیر ساخت ارتباطی آن در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی مطرح می‌کند و می گوید: سرفصل‌های اساسی اقتصاد مقاومتی که در بیانات و تاکیدات مقام معظم رهبری متبلور است عبارتند از: اصلاح الگوی مصرف، حمایت از تولید ملی، استفاده حداکثری از منابع و امکانات، افزایش بهره‌وری، اقتصاد دانش بنیان، فرهنگ کار و تولید، اقتصاد بدون نفت، حرکت بر اساس برنامه، مردمی کردن اقتصاد و مبارزه با مفاسد اقتصادی.
وی افزود: از منظر ایشان اقتصاد مقاومتی با ریاضت اقتصادی متفاوت است و آن را به نوعی ساخت درونی اقتصاد می‌دانند که می‌تواند در برابر بحران‌ها و جزرومدهای بین‌المللی آسیب نبیند، این اقتصاد درون‌زا بوده و در عین برونگرایی و تعامل صحیح با اقتصاد دیگر کشورها، بر ظرفیت‌ها و امکانات داخلی، تکیه دارد.
او به عنوان دبیر شورای عالی فضای مجازی، گفته است: در اقتصاد مقاومتی می‌بایست علاوه بر تعامل سازنده و پویا با سایر کشورهای جهان، به گونه‌ای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شود که نوسانات و تحولات بین‌المللی و تهدیدهای ناشی از آن، نتوانند اقتصاد کشور را با تهدید روبرو کنند.
اقدامات حوزه فضای مجازی برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی
فیروزآبادی اظهار کرد: حوزه فضای مجازی کشور برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، از جمله؛ توسعه اقتصاد دانش بنیان، افزایش تولید داخلی، بهبود بهره‌وری، مدیریت مصرف انرژی و… از ظرفیت بالایی برخوردار است، که برنامه‌ریزی و اجرای شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور و به عنوان یک سیستم فنی، اقتصادی و اجتماعی، دارای دامنه اثرگذاری وسیعی در بخش‌های اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی کشور بوده و از مهمترین اقداماتی است که می‌تواند نقش به‌سزایی در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی ایفا کند.
وی اضافه کرد: راه‌اندازی این شبکه در کشور، علاوه بر بهره‌مندی کشور از مزایای آن در رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی، رفاه اجتماعی، می‌تواند به عنوان پدافند غیرعامل در تامین امنیت اجتماعی و فرهنگی و نیز ارتقای جایگاه ژئوپلیتیک کشور در حوزه فضای مجازی میان کشورهای منطقه و جهان ایفای نقش نماید.
واژه مشابه خارجی برای اصطلاح اقتصاد مقاومتی
رئیس مرکز ملی فضای مجازی، با بیان اینکه در ادبیات جهانی از مفهوم مشابه اقتصاد مقاومتی با عنوان ” تاب‌آوری اقتصادی” یاد می‌شود، گفت: در بسیاری از لغت‌نامه‌ها، “تاب‌آوری” را به توانایی بازگشت سریع به حالت اولیه بر اثر آثار خارجی ناگوار تعبیر میکنند.
وی افزود: در ادبیات اقتصادی، اقتصاد مقاومتی با سه توانایی تعریف می‌شود: توانایی بازیابی و برگشت به حالت اولیه بعد از وارد شدن شوک‌های خارج از سیستم، توانایی ایستادگی و مقابله در مقابل تکانه ها، یعنی جذب شوک و سوم توانایی اجتناب از شوک.
وی همچنین گفت: این توانایی‌ها و آسیب‌پذیری در سال‌های اخیر مورد توجه مطالعات خارجی نیز قرارگرفته است و گزارش توسعه جهانی سال ۲۰۱۴ بانک جهانی، گزارش رقابت‌پذیری ۲۰۱۳ مجمع جهانی اقتصاد و اجلاس داووس ۲۰۱۳، نمونه هایی از اسناد سازمان‌های بین‌المللی درخصوص تاب‌آوری اقتصاد ملی است.
شاخص‌های تاب‌آوری اقتصادی
فیروزآبادی، با بیان اینکه هرگونه قضاوتی درباره بهبود یا وخامت درجه مقاوم بودن اقتصاد ملی، نیازمند تعیین نماگرهایی است که بتواند گویای روند مقاوم‌تر شدن یا آسیب‌پذیرتر شدن اقتصاد باشند، گفت: تا زمانی که مساله شاخص‌های اقتصاد مقاومتی روشن نشود، نمی‌توان در مورد میزان تحقق یا عدم تحقق آن نظری ارائه کرد، زیرا کشور را باید سیستمی درنظر گرفت که دربرگیرنده چندین سیستم کوچکتر بوده و خود نیز درون سیستمی بزرگتر جای گرفته است و مقاومت یک کشور تحت تاثیر تاب آوری این سیستم‌های کوچکتر و بزرگتر است.
وی اضافه کرد: ابزار تشخیصی درنظر گرفته شده برای اندازه‌گیری تاب‌آوری یک کشور در برابر مخاطره‌های جهانی این است که کشور را سیستمی درنظر بگیریم که دربرگیرنده زیرسیستم‌هاست. بر این اساس یک کشور را می‌توان متشکل از پنج زیرسیستم اصلی درنظر گرفت که عبارتند از؛ زیرسیستم اقتصادی، زیست‌محیطی، حکمرانی، زیرساخت‌ها و اجتماعی. این تفکر سیستمی، از طریق ملاحظه مولفه‌هایی مانند استحکام، افزونگی، پرتدبیری، پاسخ‌دهندگی و خودبازیابی، بنیانی را برای ارزیابی تاب‌آوری یا مقاومت فراهم می‌آورد.
تقویت و رشد اقتصادی کشورها در سایه تحول دیجیتالی
رئیس مرکز ملی فضای مجازی، تحول دیجیتالی را موجب حفاظت و تاب‌آوری محیط دیجیتال مشترک و تقویت‌کننده مهمی برای رشد اقتصادی شرکت‌ها و کشورها دانست و گفت: تا سال ۲۰۲۵، وابستگی به اینترنت و فضای مجازی واقعیتی جدید است. این واقعیت، شامل ویژگی‌های فضای مجازی و پیامدها و اثراتی است که ممکن است برای سیاست‌های تجاری، مهاجرت، آموزش و اقتصاد داشته باشد. این در حالی است که رابطه بین سیاست‌گذاری‌های ملی و فضای مجازی، پیچیده و غیرمستقیم است.
وی افزود: قدرت و سرعت تغییرات فناورانه در دهه آتی، چالش‌ها و فرصت‌هایی را برای افراد، سازمان‌های اجتماعی و دولت‌ها ایجاد می کند. یکی از چالش‌های اصلی، مواجهه سیاست‌گذاران دولتی در چگونگی ایجاد تعادل در تغییرات فناورانه عظیم و مدیریت همزمان نسل جدید خطرات، برای امنیت سایبری است.فیروزآبادی با توجه به نظر مجمع جهانی اقتصاد، اضافه کرد: این مجمع، امنیت سایبری را بالاترین رتبه در میان خطرات جهانی شناسایی کرده است. در واقع پیشرفت‌های فناوری که فرصت‌های رشد اقتصادی را ارائه می‌دهد، می‌تواند توسط پیامدهای نامطلوب در سایه قرار گیرد، بنابراین کلید موفقیت، آماده‌سازی و تعادل است.
تاثیرگذاری فضای مجازی بر اقتصاد
فیروزآبادی با استناد به گزارش مدل سایبری در ۲۰۲۵، گفت: تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۹۱ درصد مردم در کشورهای توسعه یافته و نزدیک به ۶۹ درصد از آنها در اقتصادهای نوظهور، در حال استفاده از اینترنت خواهند بود، بنابراین وابستگی به اینترنت نه تنها یک مفهوم، بلکه واقعیتی جدید است.
وی افزود: تاثیرگذاری فضای مجازی در اقتصاد به اندازه‌ای است که امروزه اقتصاد دیجیتالی بخش مهمی از اقتصادهای کشورهای توسعه یافته را به خود اختصاص داده است و کشورهای درحال توسعه نیز برای دستیابی به سهم بالای این بخش در اقتصاد خود، برنامه‌های مختلفی را در نظر گرفته‌اند.
فیروزآبادی، با اشاره به اینکه اقتصاد اینترنتی در کشورهای توسعه‌یافته بازارهای گروه ۲۰، طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ نزدیک به دو برابر شده است، اظهار داشت: سهم این بخش در اقتصاد کشورهای اتحادیه اروپا ۵.۷ درصد و در کشورهای گروه ۲۰، حدود ۵.۳ درصد برآورد شده است. طی این مدت نرخ رشد اقتصاد اینترنتی کشورهای درحال توسعه، با سرعت زیادی بیش از دوبرابر شده و برخی از کشورها به منظور تقویت آینده دیجیتالی خود، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زمینه زیرساخت‌های باندپهن انجام داده‌اند.
توجه به خلاقیت جوانان مهمترین عامل اقتصاد دیجیتال
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در این حوزه با اشاره به بازنشستگی نیمی از کارکنان این وزارتخانه در طول برنامه ششم توسعه کشور، گفت: انقلاب چهارم صنعتی همان اقتصاد دیجیتال بوده که مهمترین عامل آن خلاقیت جوانان است و مجبوریم به اقتصاد دیجیتال توجه کنیم و لازمه آن این است که به جوانان فرصت دهیم.
محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه روند اقتصاد دنیا به سمت نقش‌آفرینی جوانان است، افزود: 10 شرکت برتر دنیا به لحاظ گردش مالی شرکت‌های حوزه فناوری هستند که توسط جوانان مدیریت میشوند.
آذری جهرمی انقلاب صنعتی چهارم را در حال وقوع دانست و اظهار کرد: انقلاب چهارم صنعتی همان اقتصاد دیجیتال بوده که مهمترین عامل آن خلاقیت جوانان است و مجبوریم به اقتصاد دیجیتال توجه کنیم و لازمه آن این است که به جوانان فرصت دهیم.
عضو کابینه دولت دوازدهم با بیان اینکه امروز جوانان ما می‌خواهند حرف خود را در دنیا بزنند و در این راستا باید هوشیار باشند، تصریح کرد: یکی از مهمترین مولفه‌های هوشیاری امید است که امروز سعی می‌شود به طرق مختلف ناامیدی در جامعه تزریق شود که عملکرد بد مسوولان یکی از دلایل آن است.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به تاثیرگذاری فناوری بر تمام شئون اقتصادی گفت: امروز فناوری در حوزه ترافیک، حمل‌ونقل، مدیریت افکار عمومی، اقتصاد و اشتغال و… واردشده و مشکلات را حل کرده و هدف ما این است که به جایگاه خود در اقتصاد دیجیتال در دنیا برسیم.
آذری جهرمی با اشاره به اینکه اینگونه نباشد که وقتی در شرایط نیاز هستیم جوانان را فرا بخوانیم و بعد از آن فراموششان کنیم، اظهار کرد: اگر می خواهیم پیشرفت کنیم باید به سمت جوانان برویم. پدران ما با یک طرح جدیدی تغییراتی را در این کشور ایجاد کردند و با یک اعتقاداتی، جوانان دیروز از زیر بار حرف استکبار جهانی بیرون آمدند.
بالاترین مقام مسوول حوزه ICT کشور اعلام کرد: دولت برای ورود به عرصه دیجیتال برنامه ریزی کرده و اقدام خواهد کرد که با وجود ظرفیتی که دارد به جایگاه اصلی خود در منطقه از نظر اقتصاد دیجیتال برسیم.
