نفت مانع تلاش برای افزایش بهره‌وری است
– بدون افزایش بهره‌وری نمی‌توان به شرایط مناسب اقتصادی و رشد مورد نظر رسید
– بهره وری در ایران به خاطر وجود منابع خدادای، بالاست
-ایران در بهره وری در سطح جهانی و آسیایی، بالاتر از متوسط قرار گرفته است
از آذرسال 1392 سازمان ملی بهره‌وری ایران با مدیریت جدید و با حضور او شروع به فعالیت کرد. دو ماه پس از آن، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد و در سه‌بند به صراحت کلمه بهره‌وری اشاره شد.محور قرار دادن بهره‌وری در رشد اقتصادی مطرح شد و در نیمی از 24 بند سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، به مؤلفه‌های اصلی اثرگذار بر ارتقای بهره‌وری اشاره شده مثل دانش‌بنیانی و مثل عدالت‌بنیانی و کار آفرینی و رقابت‌پذیری و غیره.بنابراین می‌توانیم بگوییم در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، هیچ مقوله‌ای به اندازه بهره‌وری، مورد توجه قرار نگرفته است. حال درشرایطی که دوره مدیریتی او تمام شده، این پرسش جای طرح دارد که او در این سالها چه کرد و بهره وری را از کجا به کجا رساند؟ در این خصوص باید به تاکیدات بر فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی و حرکت به سمت اقتصاد مولد هم اشاره داشت و از رئیس سابق سازمان ملی بهره‌روی ایران یاد کرد که سهم بهره‌وری را در میانگین رشد اقتصادی کشور (در ۴۵ سال اخیر) نزدیک به صفر درصد می دانست و معتقد است که نظام بهره وری در ایران چالش‌های زیرساختی و تاریخی دارد. سخن از رویا طباطبایی یزدی، رئیس سابق سازمان ملی بهره‌وری است که تا سال 96 در کسوت مسئول اصلی سازمان ملی بهره وری حضور داشت.
طباطبایی در خصوص وضعیت بهره وری ایران در ابتدای دوران مدیریتی خود گفته است:از همان ماه‌های اول مدیریت جدید در سازمان ملی بهره‌وری ایران دیدیم یکی از مواد عمل نشده در قانون برنامه پنجم توسعه، ماده 79 بوده است. در ماده 79 به سازمان ملی بهره‌وری ایران، تکلیف شده که «برنامه جامع ملی بهره‌وری» کشور را تهیه کند و بعد از تصویب به هیأت وزیران، برای اجرا ابلاغ شود. او می‌گوید، اگرچه تدوین این برنامه عقب افتاده بود ولی وقتی از آذر ماه 1392 به بعد که سازمان ملی بهره‌وری شروع به تدوین آن کرد، دو ماه بعد از آن سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد.
در ادامه دیدگاه های او در زمان تصدی این پست را تلخیص کرده‌ایم تا دورنمایی از وضعیت ملی بهره وری در ایران ارائه دهیم . این مطلب را بخوانید:
رشد اقتصاد بدون بهره‌وری؛ خیر!
رویا طباطبایی با تاکید بر اهمیت پرداخت به موضوع بهره‌وری و مدیریت کیفیت معتقد است که شاخص‌های کیفیت موضوعی است که می‌تواند به لحاظ اقتصادی و توسعه‌ای سهم بسزایی در فرآیند پیشرفت کشور ایفا کند.در نگاه او، همچنین موضوع بهره‌وری نیز از این حوزه جدا نیست و بدون افزایش بهره‌وری نمی‌توان به شرایط مناسب اقتصادی و رشد مورد نظر دست پیدا کرد.
وی با اشاره به آمار کتاب بهره‌وری آسیا در سال ۲۰۱۶ و وضعیت ایران در این آمار می‌گوید: در بازه زمانی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ که ایران درگیر تحریم‌ها نیز بود، رشد متوسط اقتصادی حدود ۴.۳ درصد بوده است که بیشتر آن از موجودی سرمایه و تزریق پول حاصل شده است و متاسفانه نیروی کار زیادی ایجاد نشد و آن‌طور که آمار نشان می‌دهد از کل رشد ۴.۳ درصدی فقط ۱.۱ درصد یعنی حدود ۲۵ درصد از کل رشد، سهم بهره‌وری بوده است.
او با بررسی بازده بلندمدت تاریخ اقتصاد ایران،گفته است که اگر دوره بزرگتری را برای بررسی بهره وری در ایران نظر بگیریم، مابین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ (یعنی یک بازه ۴۵ ساله) میانگین رشد اقتصادی ۳.۶ درصد بوده که سهم بهره‌وری در این میان حدودا صفر درصد بوده است.
وی در پنجمین کنفرانس مدیریت کیفیت ایران افزود: این وضعیت در حالی است که کشورهای پیشرفته حداقل تا نیمی از رشد اقتصادی خود را از طریق افزایش بهره‌وری به دست می‌آورند که متاسفانه آمار موجود نشان می‌دهد که کشور ما نیاز به تلاش بسیار برای رسیدن به سهم استاندارد بهره‌وری در رشد اقتصادی خود دارند.
دوران طلایی بهره‌وری ایران
او در مرور وضعیت بهره وری ایران با بررسی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ از نرخ رشد اقتصادی ۶.۹ درصدی یاد می کند و سهم بهره وری از این مقدار را ۳ درصد می داندکه سهم بهره‌وری یعنی کمی کمتر از ۵۰ درصد رشد اقتصادی بود. او این دوران را بهترین دوران از لحاظ نرخ بهره‌وری در تاریخ اقتصاد ایران می‌داند و معتقد است نفت مانع تلاش برای افزایش بهره‌وری است.
طباطبایی با بیان اینکه قیمت نفت نمی‌تواند به رشد بهره‌وری کمک کند، تصریح کرد: افزایش قیمت نفت تاثیر چندانی در افزایش بهره‌وری کشور ندارد و حتی باعث می‌شود که سعی کنیم تمام مشکلات را از قبیل ورود ماشین‌الات، تجهیزات و ساخت سوله حل کنیم که اگر این تجهیزات نیز از استانداردهای روز دنیا برخوردار نباشد به ما ضرر خواهد رسید.
وی با اشاره به جایگاه ایران در رده‌بندی رقابت‌پذیری کشورها، عنوان کرد: در شاخص‌های رقابت پذیری، ایران توانست از رتبه ۸۳ درسال ۲۰۱۴ به رتبه ۷۴ در سال ۲۰۱۵ برسد که متاسفانه در سال ۲۰۱۶ همه چیز طبق انتظارات پیش نرفت و با دو پله سقوط در جایگاه ۷۶ از بین ۱۳۸ کشور جهان قرار گرفت.
رئیس سابق سازمان ملی بهره‌وری ایران ادامه داد: اما با این وجود عملکرد ایران نسبت به همسایه خود یعنی کشور ترکیه قابل قبول تر بوده است؛ به طوری که جایگاه ترکیه در سه سال گذشته در رده‌بندی رقابت پذیری کشورها به ترتیب از ۴۵ به ۵۱ و ۵۵ تنزل یافت و این نشان می‌دهد که در حالی که امروز ایران از شرایط و امنیت مناسبی برخوردار است، می توان با توجه بیشتر به موضوع کیفیت و بهره‌وری در حوزه پیشرفت‌های قابل توجهی رقم زد.
بهره‌وری در ایران پایین است؟
با آمارهای اعلامی بالا، طباطبایی در واکنش به پایین بودن بهره‌وری در ایران نکته دیگری را مطرح کرده و می‌گوید: برخلاف این تصور که بهره وری در ایران به خاطر وجود منابع خدادای، بالاست و در سطح جهانی و آسیایی، ایران بالاتر از متوسط قرار گرفته است.
او با اشاره به آخرین وضعیت برنامه جامع بهره وری کشور، اظهار کرد: این برنامه با کمک دستگاه‌های مختلف کشور به توفیقات خوبی دست پیدا کرده است. اولین چیزی که از این دستگاه‌ها درخواست کردیم ارتقا جایگاه متولیان بهره‌وری در این سازمان‌ها بود که انجام شد.
وی در همین رابطه ادامه داد: دومین چیزی که برای سازمان ملی بهره وری کشور اهمیت داشت، سنجش شاخص‌های بهره وری بود که دستورالعمل آن ابتدا برای ۱۷ دستگاه و در مرحله دوم برای ۵ دستگاه ارسال شد با این هدف که محاسبات شاخص بهره وری با دقت بیشتری انجام گیرد.
وی با اشاره به تعامل این سازمان با دستگاه‌های متولی این امر، گفت: با دستگاه‌های مختلف ارتباط منظم داریم و مجموعه آنها که به نام شورای متولیان بهره وری شناخته می شوند به صورت ماهانه در غالب صبحانه کاری جلسه برگزار می کنند و در این جلسات از اقداماتی که انجام داده‌اند یا انجام خواهند داد، صحبت می کنند.
وی در پاسخ به این سوال که نسبت وجود این منابع در کشور و توانایی بهره برداری درست از آن در کشور چگونه است، گفت: با وجود این منابع می بایست رشد بهره وری بالاتری می‌داشتیم و باید در آینده بتوانیم، سهم یک سومی در اقتصاد کشور را حاصل کنیم. این که اکنون در این جایگاه قرار داریم به خاطر وجود این منابع در کشور است.
افت بهره وری و تحریم‌ها
طباطبایی با اشاره به آمارهای یک دوره سه ساله منتهی به سال 96 گفت: ۶۰ درصد از رشد اقتصادی از طریق بهره‌وری حاصل شده است که این رقم قابل توجهی است؛ این امر به واسطه این بوده که برخی از تجهیزات و ماشین آلات ما در زمان تحریم بدون استفاده مانده بودند که بیشتر آنها در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی بود و با رفع تحریم‌ها ارزش افزوده آنها بیشتر شد.
او در خصوص آخرین وضعیت رتبه‌بندی بهره‌وری در ایران گفت: براساس آماری که سازمان بهره‌وری آسیایی که در کتاب داده های سالانه منتشر می‌کند ایران دربین ۱۹ کشور عضو جایگاه هفتم را دارد و در سه سال اخیر که توانستیم تحریم‌ها را پشت سر بگذاریم بهره‌وری توانسته نقش عمده‌ای در رشد اقتصادی داشته باشد.
این مقام مسئول سابق، در دفاع از کارنامه خود ادامه داد: مهم این است که ما بتوانیم سهم خوبی از رشد را در سال‌های آینده از طریق بهره‌وری داشته باشیم که این امر نیاز به کار فرهنگی دارد. در سال‌های اخیر تمام نیروهای سازمان ملی بهره‌وری تلاش داشتند که در این مورد فرهنگ‌سازی انجام دهند. عمر نهادهای بهره‌وری در ژاپن و کره ۶۰ سال است در حالی که ما ۲۴ سال است در این رشته فعالیت داریم.
سهم ۸۶ درصدی بهره‌وری در رشد اقتصادی
رئیس سابق سازمان ملی بهره وری در یکی از اخرین گزارش وضعیت های خود در دوره تصدی این پست هم گفته بود که از سهم بهره وری از رشد اقتصادی نه ماهه سال ۹۵ ۸۶ درصد سهم بهره وری بوده است.
رویا طباطبایی یزدی در نشستی خبری شاخص بهره‌وری نیروی کار در سال گذشته را ۸.۵۹ درصد و سهم بهره‌وری سرمایه را نیز ۱۰.۸۶ درصد اعلام کرد.
وی با بیان اینکه سهم بهره وری از رشد اقتصادی در سال قبل ٩.٩٥ درصد بود، اظهار کرد: اقتصاد ایران در نه ماهه سال ۹۵ رشد ١١.٦ درصدی را تجربه کرد و بانک مرکزی هنوز نرخ رشد اقتصادی تمام سال را اعلام نکرده، اما ما براساس برآوردهای آماری، سهم بهره وری از رشد اقتصادی را ٨٦ درصد تخمین زده ایم.
این مقام مسئول نرخ رشد اقتصادی در سال ١٣٩٤ را براساس سال پایه ٩٠ منفی ١.٦ درصد اعلام کرد و گفت: در سال ١٣٩٤ به دلیل ادامه تحریم ها و برخی مشکلات شاخص بهره وری نیروی کار منفی ٤.٥٨، سرمایه منفی ٢.٨١ و کلیه عوامل تولید منفی ٣.٥٢ بوده است.
همکاری با متخصصان ایرانی در بهره وری
طباطبایی در حوزه ارتقای سطح بهره وری در ایران هم افزود:خوشبختانه در سال 2015 شاخص رقابت‌پذیری ایران 9 پله صعود کرده و به رتبه 74 دست یافته است. یعنی دنیا هم بر این عقیده است که تعامل ایران با دنیا بیشتر شده و شاخص رقابت‌پذیری ما توانست 9 پله ظرف یک سال ارتقا پیدا کند.
وی ادامه داد: به طور تاریخی تقریباً نشان داده شده بهره‌وری سهم 25 درصدی از رشد اقتصادی سالانه ایران داشته است. بنابراین رسیدن به سهم 35 درصدی امکانپذیر است. سهم بهره‌وری از رشد اقتصادی اکثر کشورهای پیشرفته، بالای 50 درصد است.
او تاکید کرد : در هر سال بین 70 تا 80 نفر از متخصصان ایرانی برای دوره‌های سازمان بهره‌وری آسیایی اعزام می‌شوند. مجموعه گزارش‌های حضور متخصصان ایرانی را که از سال 2010 تا 2015 به این دوره‌ها رفته‌اند در 10 دسته‌بندی عنوان موضوعی از جمله «بهره‌وری در بخش عمومی»، «بهره‌وری در بخش کشاورزی و غذا»، «بهره‌وری انرژی»، «بهره‌وری در بنگاه‌های کوچک و متوسط» و «بهره‌وری سبز و پایدار» در لوح‌های فشرده(CD) منتشر کردیم و روی سایت سازمان ملی بهره‌وری هم گذاشته‌ایم و قابل دانلود شدن است.
وی تاکید کرد: این کار، شاید یکی از ارزشمندترین کارهایی باشد که سازمان ملی بهره‌وری در زمینه ترویج بهره‌وری و انتشار مطالب و مواد لازم آموزشی، در سال‌های اخیر انجام داده است.
وی در خصوص همکاری‌هایی با انجمن‌های خصوصی و غیردولتی مرتبط با بهره‌وری هم گفت:یکی انجمن بهره‌وری ایران است و یکی هم انجمن توسعه بهره‌وری. ما با این انجمن‌ها ارتباط و تعامل داریم.
مطالعات بهره‌وری بانک‌ها برای اولین‌بار
طباطبابی از انجام مطالعات مربوط به بهره‌وری در ۳۰ بنگاه بزرگ از جمله بانک‌ها هم یاد کرد و گفت: این کار برای اولین بار در مورد نظام بانکی صورت گرفت.
رویا طباطبایی، درباره پروژه ارتقاء سطح بهره وری در نظام بانکی کشور و اقدامات صورت گرفته در این زمینه تاکنون، افزود: بانک ها جزو بنگاه های بزرگی هستند که در آنها چرخه بهره وری دنبال می شود و ما در سازمان ملی بهره وری به دنبال پیاده سازی آن هستیم.
وی ادامه داد: ایجاد فرآیند بهره وری در بنگاه هایی مانند بانک ها کار پیچیده ای محسوب می شود، به همین دلیل علاوه بر بانک ها، مجموعا ۳۰ بنگاه را در نظر گرفتیم که نهایتا بتوانیم چرخه بهره وری را به صورت کامل در ۱۰ بنگاه پیاده سازی کنیم و این بنگاه ها تا پایان مراحل، کار را ادامه دهند.
