افشین اوحدی ، کارشناس ارشد سازمان ملی استاندارد ایران| هدف نگارنده با بالغ بر دو دهه فعالیت حرفه ای در حوزه های متنوع که دستمایه مشاوره و تدریس نیز گردیده است ازنگارش این مقال واکاوی مسائل و مشکلات پیش روی توسعه یافتگی فراگیر کشور با عنایت به برخورداری از منابع و سرمایه های بی بدیل وارائه سازو کار مجمل و مفید است .
مروری بروضعیت و جایگاه توسعه یافتگی نوعا حداقل کشورهای هم سو و قریب با کشورمان نظیر ترکیه و هندوستان و مالزی وسنگاپور به خوبی تصویر گر شاخصه هاو مشخصه هایی است .
با کندو کاو کلیدی دروضعیت این نمونه کشورها در می بابیم که سیاستگذاری رهبری کلان در آن ها معطوف به پایش قابلیت ها وبعد از آن سرمایه گذاری متمرکز روی آن ها بوده است که رمز موفقیت آن ها را درمسیر توسعه بیمه نموده است .
به عنوان نمونه کشور”ترکیه“ از دو قابلیت به نحو شایسته ای بهره می برد : یکی صنعت پیشروی نساجی و دیگری صنعت پر کشش و گرایش گردشگری. در کنار آن بهره برداری از صنعت رو به توسعه و دینامیک بسته بندی نیز از نقاط ممتاز این کشور به حساب می آید به گونه ای که شاهد عرضه محصولات کشورمان با بسته بندی این کشور با جذابیت صادراتی برای کشورهای اروپایی هستیم واین است نکته تاسف بار درکشورمان که بعد از گذشت دهه ها هنوز به قابلبت قابل اعتنایی ازنظر ارزش افزوده دراین صنعت نرسیده ایم وچه لطمات قابل تاملی را از حیث ارزش گذاری محصولات بومی شاهدیم .نکته بارزدیگر در خصوص توسعه یافتگی کشور ترکیه تعصب و عرق ملی است.
در “هند“ نیز شاهد روند روبه توسعه صنایع نساجی وIT بوده ایم به گونه ای که این کشوازاین حیث ازرتبه های برتر به حساب می آید . رمزشهره شدن دراین عرصه ها توجه به خوشه های تولیدی از شهرهای کوچک و بزرگ و اتصال زنجیره تولید تامرحله صنعتی شدن به طریفه موزون است .
در”مالزی” نیز که دوران گذار به توسعه یافتگی خود رامدیون رهبری ماهاتیر محمد درسال های دهه 1990 میلادی است سرمایه گذاری روی نیروی های جوان و جویای کار و گسیل داشتن ایشان برای کسب مهارت های شغلی درخارج ازکشور به ویژه در حوزه خود و اروپا ، رشد چشمگیر صنعت و اخذ لیسانس کمپانی های مطرح و مشهور ازجمله درحوزه مخابرات و لوازم صوتی و تصویری را به ارمغان آورده است.
کشور دیگری نیز که مسیر توسعه ویژه را به نحو مطلوب و چشمگیری طی نموده “سنگاپور” است .این کشورکه از قضا ازمنابع چندانی نیز برخوردار نبوده است باتکیه بر برنامه ریزی اصولی و تنها امکانات بندرگاهی و از این رو سیستم های پیشرفته مبادلات ترانزیت تجاری وبازرگانی توانسته اقتصاد رو به رشدی را به نحو قابل توجهی تجربه کند ودر قطعات رایانه و داده ورزی و سیستم های کنترل هوشمند مطرح شود .
اما کشورمان به واقع نشان مثل معروف آفتابه و لگن هفت دست … است . هنوز بعد از گذشت دهه‌ها به دلیل عدم پایش آمایشی مزیت‌ها به درستی احصا نشده و دچار سردرگمی در سیاستگذاری راهبردی در امر تولید در کشورمان هستیم. حمایت های یک جانبه و احساسی بدون آینده نگری به عنوان نمونه در صنعت خودرو ی غیر رقابتی در کشور نشان از بی برنامگی اصولی و به دور از آینده نگری ژرف است .
به نظر می رسد بیش ازهر چیزوآنچه باید در اولویت فوری برنامه ریزان اداره مملکت و سیاستگذاران قرار گیرد تهیه نقشه جامع آمایشی منطقه ای و ازاین رو تنظیم پلان بهره برداری بهینه ازمنابع است . این در حالی است که کشورهای مختلف توسعه یافته هر یک بنا به شاخص هایی از این حیث مطرح اند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به بحث: آموزش – آزادی های مدنی و گردش یا چرخش آزاد اطلاعات–شفافیت مالی- تراز متوازن فعالیت های تجاری و یا بازرگانی –ایمنی و سلامت و بهداشت اعم از جسمانی و روانی اشاره داشت .
این در حالی است که علیرغم تلاش ها متاسفانه کشورمان در هیچ یک ازاین شاخص ها نتوانسته حداقل درجمع کشورهای مطرح یا ممتاز دنیا ازنظر رتبه بندی یارنکینگ جای گیرد؛ و باز این در حالی است که با تدوین سند ایران 1404 که ادعای قطب اول منطقه در آن تصریح شده است، اما با وضعیت کنونی و روند توسعه فراگیر ملی، ابهامات دوچندان است . مشکل اساسی مقطعی فکرکردن و برتامه ریزی کوتاه مدت و نهایت میان مدت درکشور است که مثال آن را می توان در پلان کنترل جمعیت به صورت کاملا احساسی در سال های دهه 70 وبعد باز برگشت ازاین موضع به صورت احساسی در مقطع کنونی یافت.
نکته مهم فکر متوازن و برنامه ریزی بر این اساس است. طبعا تشویق کاملا احساسی خانواده ها به فرزند آوری نیز بدون پشتوانه قوی اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی و دادن آمارهای عجیب و غریب وبه دور از استاندارد نیز آدرس غلطدادن است که البته نوعا خانوده ها نیز با وجود فاصله شدید طبقاتی و گسل رفاه اجتماعی در کشور چندان آن را جدی نمی‌گیرند.
جنگی که در آینده نزدیک شاهد آن خواهیم بود بحران کم آبی و بی آبی است . بخش عمده ای از این بحران زاییده عدم آینده نگری و استحصال مفرط منابع آبی به ویژه در کشورمان است که اساسا در نورم منطقه اقلیمی خشک و نیمه خشک واقع شده است . عدم آینده نگری و تنها و تنها فکرهای کوتاه مدت و کوته بین در تشدید این بحران اثرخود را بر جای گذارده است و متاسفانه روند خالی از سکنه شدن مناطقی درکشور در این ارتباط نگران کننده و چالش برانگیز است . تازه بعد ازگذشت سالیان متمادی متولیان امر به فکر تدوین الگو های کشت افتاده اند ….وحکایت غریب هم چنان باقی.
سرمایه گذاری هنگفت در طرح های جهاد خودکفایی محصولات کشاورزی بدون توجه به زیرساخت ها و صنایع تبدیلی ارزش افزوده چالش ها را بسی مضاعف ساخته است .
طرزمواجهه با بعض مسائل نیز در کشورمان درنوع خود اگر نگوییم بی نظیر کم نظیر است . مواجهه احساسی با سند آموزش سازمان یونسکو بدون توجه به عمق مفاهیم و پیام ها ونسخه بیگانه قلمداد نمودن آن – عدم نهادینه شدن اتاق فکر به مفهوم واقعی آن برای تصمیم سازی در جایگاه های مختلف – عدم رشدو پرورش استعدادها ونظام جانشین پروری اصولی و سیستمیک در هرم مدیریتی کشور و نابهره وری یا فعالیت های علنا ضد بهره وری زنگ روزمره گی و فرتوتگی را از مدت ها پیش در کشور به صدا درآورده است . کشوری که ازمنابع وسرمایه های قابل تامل و در نوع خود مثال زدنی برخوردار است و این در حالی است که سازمان ملی موسوم به بهره وری هم درکشور فعالیت می‌کند ولی اما :
عاقلان نقطه پرگار وجودندولی عشق داند که در این دایره سرگردانند
و این داستان تاسف و حسرت ادامه دارد .
چالش برجام و تبدیل شدن آن به یک دغدغه در شرایطی که همه تخم مرغ ها را در ظرف آن نهادیم و آن را با خوش باوری علم نجات کشور از رکود قلمداد نمودیم خود مصداقی دیگر از این داستان است .باید تعامل سازنده و فراگیر با دنیای پیرامونی به دور از منیت ها و صرف فرسایشی منابع چه از منظر ملی چه بین المللی با نگاه ژرف راهبردی سرلوحه پلان اجرایی کلان مدیریت مملکت قرار گیرد و تدبیر بر احساس چیره شود که موجبات رفاه بین نسلی مطمئن و پایدارراتضمین کنیم که از عقوبت نمی‌توان رها بود. فراموش نمی کنیم که سرمایه های انسانی کشور قابل توجه و بی بدیل اند فقط همتی متعالی بباید تا درست مدیریت شوند .
