جمعه 10 فروردین 1403
خانهنظام‌های رتبه‌بندیبهره‌وری و کاراییریشه یابی بهره وری پایین در ایران

ریشه یابی بهره وری پایین در ایران

از 8 درصد رشد اقتصادی که در برنامه ششم توسعه هدفگذاری شده است، 2.5 واحد درصد باید از محل بهره وری تامین شود. این درحالی است که شاخص های بهره وری در ایران وضعیت مطلوبی ندارد و دربرخی از بخش ها حتی شاهد عقبگرد هستیم. درهمین زمینه فرشید شکرخدایی رئیس کارگروه رقابت، خصوصی سازی و سلامت اداری اتاق بازرگانی ایران ریشه ها و دلایل پایین بودن بهره وری در کشور را تحلیل کرده است.

زمانی که می خواهیم بهره وری را افزایش دهیم آیا اقتصاد دانان می توانند کمکی کنند؟

این چالشی است که بر سر راه بهره وری کشور وجود دارد. برای این موضوع می توان یک مثال زد ، فرض کنید که شما به پزشکی مراجعه کرده اید و آن پزشک شما رو به آزمایشگاه ارجاع داده است که مثلا فشار خون، قند و اوره خون شما را اندازه بگیرد حالا این سوال به وجود می آید آیا مسوول آزمایشگاه که به شما نتایج را اعلام می کند ، می تواند نحوه درمان را به شما تجویز کند؟ جواب این موضوع واضح و روشن است که آزمایشگاه تنها می تواند در تجزیه و تحلیل کمک کند درحالی که باید شما به پزشک متخصص مراجعه کنید تا تشخیص بیماری انجام شود و در صورت لزوم جراحی و یا ارتوپدی یا سایر موارد مراحل درمان کامل می شود . این موضوع در مورد اقتصاد نیز به این شکل است که در سطح ملی کشور مرکز آمار  و بانک مرکزی است که اطلاعات ارایه می دهد و در سطح اقتصاد خرد هم جشنواره ملی بهره وری است که سالانه برگزار می شود و به حدود 4 هزار شرکت کارنامه بهره وری و مشخصات مالی و اقتصادی ارایه می شود. حال تشخیص بیماری اقتصاد و مشکلات آن بر عهده اقتصاد دانان است و درمان بر عهده مشاوران و متخصصین مدیریت است . تفکیک آزمایش ، تشخیص و درمان در اقتصاد کشور به خوبی انجام نمی شود .

 

پس با این ترتیبی که شما گفتید، جایگاه شاخص های بهره وری در عارضه یابی صنایع کشور چیست؟

شاخص های بهره وری در اقتصاد و صنایع  تنها در شناسایی و تشخیص عارضه می تواند موثر باشد چرا که زمانی بهره وری پایین است یعنی صنعت دچار مشکل است و به مانند یک بیمار نشان می دهد که ضربان قلب پایین است.یعنی مشکلی وجود دارد. شاخص های بهره وری به طور کلی در اقتصاد خرد و کلان شاخص های عارضه یابی هستند که نشان می دهند به طور کلی حال صنایع ما خوب هستند یا نه؟ درحالی که صنایع ما وضعیتی دارند که نمی توان با چند نشانه و علامت آنها را درمان کرد . پس با برگزاری جشنواره های مانند جشنواره ملی بهره وری تنها آزمایشهای رایگان برای صنایع انجام می دهیم و کارنامه بهره وری به صنایع و شرکتها داده می شود. به این ترتیب بهره وری شرکتها براساس متوسط صنعت و رشد ارزیابی می شوند.

 

با توجه به انتقادهایی که شما در زمینه نوشتن برنامه های توسعه توسط اقتصاددانان دارید . چگونه می توانید این موضوع را به نبودن بهره وری ارتباط دهید؟ ایا این مسایل باهم در ارتباط هستند؟

45 سال است که برنامه های توسعه ای کشور توسط اقتصاددانان نوشته می شود که همه متخصص آنالیز خروجی های اقتصاد هستند در حالی که در دنیا تشخیص و درمان از هم تفکیک شده است و امر درمان مربوط به حل مشکلات مدیریتی است. مشکل اقتصاد در کشور غالبا مشکلات مدیریتی است که متاسفانه توقع می رود از کسانی که مشکلات اقتصادی کشور را تشخیص می دهند در مورد درمان مشکلات مدیریتی نیز راه حل دهند. که مشخص است که این موضوع خطای فاحش است.

چرا برنامه های توسعه موفق نیستند؟ به نظر من، چون متخصصین مدیریت در نوشتن برنامه ها حضور نداشتند. چرا که در نوشتن برنامه تنها با گذاشتن شاخص های کلان اقتصادی که آمال و آرزوهای اقتصاددانان هستند توقع داریم بتوانیم به آن دستیابیم درحالی که اقتصاددانان هیچ گاه  در عرصه مدیریت کشور نبوده اند که بتوانند بر اساس واقعیت و آنچه که علم اقتصاد می گوید یک بنگاه را اداره کنند . در واقع کسانی که خود حقوق بگیر هستند نمی توانند برای اقتصاد راه حل بپیچنند. البته باید توجه داشت که آنالیز اطلاعات و آمار تخصص اقتصاددانان است اما به عقیده من ، نوشتن برنامه و گذاشتن راه حل برای اقتصاد کشور در تخصص اقتصاددانان نیست و باید دانشمندان مدیریت خبره در این عرصه وارد شوند . چرا که اقتصادانان تنها راه حل های کلان را تاکنون ارایه کرده اند که عارضه اقتصاد ایران بهبود نمی یابد.

با دیدگاه مدیریت کیفیت به خروجی اقتصاد دانان نظری بکنیم ، کیفیت به این معناست که باید چیزی را عرضه کرد که آن کسی که استفاده می کند راضی باشد . در اقتصاد هم اگر نگاه کنیم مشکل اقتصاد کیفیت است یعنی مردم رفاه، افزایش سلامت ، آموزش ، بهداشت ، شادابی ، امنیت و .. می خواهند . حال از اقتصاد دانان می خواهیم بدون تسلط بر روی مفاهیم مدیریت کیفیت ، خواسته های مردم را برآورده نماید ، مطمن باشید فقط متخصصین مدیریت کیفیت می توانند راهکار ارایه  نمایند در واقع مشکل مردم عدم کیفیت زندگی فردی و اجتماعی است و توسعه به معنای واقعی یعنی افزایش کیفیت یک جامعه ، حال به نظر شما یک متخصص مدیریت کیفیت بهتر می تواند راه حل ارایه کند یا یک اقتصاددان ؟

 

این موضوع را می توانید به طور عینی در برنامه ششم مشخص کنید، مثلا چه چشم اندازی را اقتصاددانان پیش بینی کرده اند و شما معتقدید این پیش بینی براساس مدیریت کیفیت نیست؟

مثلا در مورد بهره وری اعداد و ارقام برنامه های چهارم و پنجم دوباره تکرار شده است که یک سوم رشد اقتصادی باید شاخص بهره وری کشور باشد در حالی که ما 40 سال است که به این اعداد دست پید نکرده ایم. اما در برنامه های مختلف اعداد را تکرار می کنیم. این اعداد واقع بینانه نیست هرچند اقتصاددانان معتقدند که باید باید بالاتر از متوسط رشد کشورهای منطقه هدفگذاری کنیم ولی واقعیت این است که همین اقتصادانان هیچ وقت قادر نیستند حتی یک بنگاه اقتصادی کوچک را سالانه 8 درصد رشد بدهند  . به عقیده من باید اقتصادانان با کسانی که در فضای کسب و کار هستند در خصوص این پیش بینی ها صحبت کنند و از روند کسب و کارها مطلع باشند. متاسفانه متخصصین مدیریت در نگارش برنامه ها هیچ نقشی ندارند. درحالی که در ایران انجمن مشاورین مدیریت با 800 عضو وجود دارند که به مشاورین مدیریت در جهان در ارتباط هستند و می توان در کنار انجمن اقتصادانان در نوشتن برنامه کمک کنند. یا انجمن مدیریت کیفیت ایران با صدها متخصص تاکنون در نوشتن برنامه ها توسعه هیچ نقشی نداشته است .در همین حال فرایند تدوین برنامه ششم هیچ یک از فعالان اقتصادی موفق حضور نداشتند و اگر هم حضور داشتند بیشتر دولتی ها بوده اند که به عنوان نماینده بخش خصوصی معرفی شده اند.

 

آیا کسانی که در انجمن مدیریت بوده اند تقاضایی برای حضور در تدوین برنامه داشته اند؟

بله، ما به عنوان فعالان در حوزه مدیریت کیفیت و بهره وری تقاضا کرده ایم و در این خصوص نامه نگاریهای را انجام داده ایم اما علی رغم اینکه 40 تا 50 سال است که اقتصاددانان نمی توانند نسخه خوبی برای اقتصاد کشور بپیچنند. اما باز مدعی برنامه نویسی موثر هستند . برنامه توسعه که توسط این عزیزان نگارش شده موفق نبوده پس چرا اقتصاددانان پاسخگو نیستند؟ اگر برنامه را خوب ننوشته اند باید جوابگو باشند و اگر هم درست نوشته اند و اجرا نشده است باز هم باید جواب دهند که چرا این ریسک ها در برنامه به خوبی دیده نشده است.

 

آقای شکرخدایی در مورد برنامه ششم که شما انقدر به آن انتقاد دارید چه ضعف های را در آن می بینید به خصوص در مورد بهره وری که موضوع مورد بحث ما است.

برنامه ششم یک پیوست در زمینه برنامه جامع بهره وری دارد که تقریبا همه آنچه که در برنامه های قبلی بوده است در این برنامه هم وجود دارد و همه آنچه که تاکنون اجرا نشده است را بار دیگر در برنامه گنجانده اند. مهمترین ایرادی که برنامه دارد تکرار مکررات است. یکی از نمونه های آن ؛ به همه دستگاه های دولتی ابلاغ کرده اند که شاخص های بهره وری را ارزیابی کنند و گزارش دهند . در حالی که من به عنوان یک کارشناس این سوال را داریم که چه کسی در مورد درستی این شاخص ها بررسی انجام می دهد و نظام صحه گذاری اطلاعات در وزارتخانه و دستگاه ها چگونه است ؟ درحالی که تقریبا تمامی اطلاعاتی که در دستگاه های اجرایی ارایه می شود بسیار بی کیفیت است ، البته من دستگاه ها را متهم به عددسازی نمی کنم و این موضوع ربطی به دولت ها ندارد چرا که از ابتدا تا کنون همین وضع بوده است. به طور کلی نظام متمرکزی که در دستگاه های اجرای بتواند اطلاعات صحیح ارایه کنند نداریم هرچند اگر اعداد هم اشتباه ارایه شوند کسی نیست که بر آن نظارت داشته باشد. کدام کارمند را می شناسید که به خاطر اطلاعات نادرست اخراج شده باشد ؟!

 

فکر می کنید باید چگونه پایه گذاریها انجام گیرد که بهره وری در کشور افزایش یابد؟

من معتقدم که در نگارش برنامه باید از متخصصین مدیریت در کنار اقتصاددانان استفاده شود. چرا که راه حل ها را متخصصین مدیریت ارایه می کنند چرا که عدم تخصیص صحیح منابع  یکی از مشکلات مدیریتی کشور است. بنده واقعا  معتقدم بزرگترین مشکل کشور ضعف مدیریت است. و متخصصین اقتصاد متخصص حل مشکلات مدیریتی نیستند.

 

به نظر شما پایین بودن بهره وری چه دلیلی دارد با توجه به اینکه شما با صنایع و شرکتهای مختلف در این زمینه در ارتباط هستید و برای آنها کارنامه بهره وری صادر می کنید؟

عوامل درونی و عوامل بیرونی متعدد در این موضوع نقش دارند. عامل های بیرونی شامل همه عوامل موثر بر محیط کسب وکار است که معمولا 30 تا 60 درصد مشکلات به این عوامل برمی گردد که در صنایع مختلف این عدد متغیر است . البته من اعتقادی نداریم که همه دلایل به عوامل بیرونی و محیط کسب و کار باز می گردد. قسمت زیادی از دلایل پایین بودن بهره وری به مشکلات مدیریتی و بنگاه داری بر می گردد که در واقع همان عوامل درونی است. مهمترین عامل پایین بودن بهره وری در کشور عدم وجود رقابت در کسب و کارهاست و عامل بعدی واقعی نبودن قیمت هاست . قیمت ارز و قیمت دستمزد و قیمت پول واقعی نیست از همین رو بهره وری به عنوان یک شاخص اقتصادی مهم پایین باقی می ماند.

 

بهره وری در ایران در چه سطوحی بررسی می شود؟

در بحث بهره وری چند شاخص داریم که مثلا بهره وری انرژی ،آب ، نیروی انسانی ، سرمایه و بهره وری کل عوامل است که در بهره وری آب خوب نیستیم. برای اینکه نظام سنتی آب که بسیار ارزشمند بود و با عبور آن در زیر زمین نمی گذاشتیم حتی قطره ای هدر رود،  تبدیل به کانالهای جاری رو زمینی شده است که بهره وری پایینی دارد . این موضوع در مورد انرژی نیز صدق می کند و بسیار شفاف است که در کشور قیمت حامل های انرژی هنوز ارزان است که این ارزانی رفتار مصرف کننده را تغییر می دهد و انتظار داریم که ادمها با توجه به شعارهای که در رسانه ها و بیلبورد داده می شود رفتار خود را اصلاح کنند در حالی که تنها افزایش قیمت حامل های انرژی می تواند رفتار ادم ها را اصلاح کند و درهمین حال می توان با درآمد حاصل از افزایش قیمت حامل های انرژی رفاه را برای مردم ایجاد کرد. البته این موضوع به همان مساله مدیریت ارتباط دارد که قیمت ها در چه جاهای افزایش یابد و منابع حاصل از آن در چه جاهای مصرف شود پس این یک مساله مدیریت کیفیت است  که در نحوه اجرای یک روش اقتصادی می تواند عمل کند. موضوع مدیریت کیفیت درمورد شاخص های چون نیروی انسانی و سرمایه نیز به همین ترتیب است. مثلا بنگاه های کشور می توانند در ارتباط با شرکای خارجی خود از آنها دانش علم مدیریت را طلب کنند و از آنها بخواهند که فناوری مدیریت خود را به ما عرضه کنند. در بحث بهره وری نیروی انسانی آنچه که مهم است بهره وری نظام آموزش و آموزش عالی کشور است درحالی که باید خروجی این نظام های آموزشی به سمت کسب و کار رود و مشتری آن باید قاعدتا کسب و کار باشد اما در یک دور باطل به خود آموزش برمی گردد و در یک سیستم درون گرا پول می گیرد تا برای خود استاد دانشگاه تربیت کند. تنها موفقیت را به مقاله های ISI و تربیت استاد دانشگاه می داند. در نتیجه مدیریت کیفیت در آموزش عالی حلقه گمشده است. چرا که زمانی که فارغ التحصیل سیستم آموزش وارد عرصه کار می شود باید بار دیگر توسط کارفرما آموزش ببیند و این به معنی آن است که محصول نظام آموزش عالی بسیار نامرغوب است.

در بهره وری، ارزش افزوده را بر عوامل تولید تقسیم می کنیم در واقع ارزش افزوده یعنی اینکه اقتصاد، تولید ارزش کرده است که این موضوع  خود یک مفهوم کیفی است چرا که در 20 سال اخیر بیشتر از اینکه تولید بتواند ارزش افزوده ایجاد کند کیفیت است که ارزش افزوده ایجاد می کند در حالی که اقتصاد ما توان تولید ارزش ندارد برای مثال تبدیل پارچه به لباس در ایران حلقه معیوب دارد مانند مد و کیفیت پوشاک و برند که در ایران نتوانسته پیشرفتی داشته باشد.این عوامل است که تولید ارزش از پارچه میکند در حالی که با عدم وجود مد و برند و کیفیت در پوشاک ، صنعت نساجی حرکتی نخواهد داشت . زمانی که در کشور خلاقیت و نو اوری وجود نداشته باشد چگونه می توان توقع رشد اقتصادی داشت. در حالی که کیفیت مهمترین عامل ایجاد ارزش افزوده است در بسیاری موارد با مقوله کیفیت به عنوان لوکس گرایی مشکل فرهنگی داریم  .

 

واگذاری مدیریت به طرف های خارجی که شما مطرح کردید آیا در ایران با توجه به قوانین و محدودیت ها امکان پذیر است؟

نه مثلا در رنو پارس توسط فرانسوی ها مدیریت شد و تکنولوژی  و دانش فرانسوی به ما کمک کرد و نظام مدیریتی رنو اعمال شد. ما مشکل سیستم مدیریتی داریم و باید سیستم مدیریت را وارد کنیم. این مساله در فولاد مبارکه نیز اتفاق افتاد زمانی که سخت افزار را خریدیم و در زمان جنگ، نحوه مدیریت آن را نیز خریدیم.

 

در خصوص بهره وری نیروی انسانی ، سوال اینجاست که پایین نگه داشتن بهره وری با توجیه حفظ فرصت شغلی توجیهی دارد؟

بخش از نیروهای انسانی که در برخی از شرکتها یا دستگاه ها به وجود آمده است بیشتر جنبه تحمیل داشته تا اینکه مدیریت آن سیستم وشرکت اقدام به استخدام کرده باشد. در حالی که ما به شغلی به عنوان شغل پایدار نگاه می کنیم که زمانی که در مخرج کسر نیروی کار را ثابت نگه می داریم که بتوانیم در صورت کسر ارزش بیشتری تولید کنیم . در واقع زمانی که نیروی کار بیشتر است یعنی هزینه بیشتری را صرف کرده ایم و توقع داریم ارزش افزوده بیشتری را تولید کنیم. مثلا کارفرما می گوید 20 میلیون تومان هزینه نیروی کار می کنم در حالی که 30 میلیون تومان ارزش افزوده ایجاد کرده است پس بهتر است نیروی کار خود را حفظ کنم .در حالی که برخی از بنگاه های ما نیروی کار اضافه می کنند با اینکه ارزش افزوده ای ایجاد نمی شود . اقتصاد تک بعدی بهره وری را مدیریت نمی کنیم مثلا وزارت کار به عنوان متولی نیروی کار تنها  علاقمند است هر سال مخرج کسر را افزایش دهد ودر حالی که صورت کسر که ارزش افزوده است تنها با خلاقیت نیروی کار یا  کارفرما ایجاد می شود. با این حال کنترل ها و نظارت و اقتصاد بسته  که دست بنگاه ها را باز نمی گذارد عملا باعث از بین رفتن کیفیت می شود مثلا کنترل دستوری باعث می شود کسی که کیفیت بهتری دارد نتواند به راحتی عمل کند و بی کیفیت ها برنده می شوند.

فرصت دادن به بازار برای تنظیم روابط است  ما صبر کافی نداریم مثلا زمانی که یک کالا گران می شود همه به گران شدن آن واکنش نشان می دهند و همه تحت فشار قرار می دهیم که چرا گران شده است. در حالی که زمانی که یک کالا گران می شود مردم بهینه تر مصرف می کنند ، تقاضا کمتر می شود بنابراین تولیدکننده مجبور می شود قیمت کالای خود را تعدیل کند در حالی که این فرصت به بازار داده نمی شود. حاکمیت را مجبور به دخالت می کنیم که مکانیسم کیفیت و بهره وری را از بین می برد.

ما در اقتصاد به کیفیت فرصت نمی دهیم و حاضر نیستیم قیمت بیشتری برای کالای با کیفیت پرداخت کنیم و حاضر هستیم که کیفیت کمتر و قیمت کمترپرداخت کنیم. مثلا حاضر نیستیم به تاکسی که کولر دارد و کسی را سوار نمی کند پول پرداخت کنیم. در حالی که من نمی پذیرم این به دلیل بی پولی مردم است بلکه به دلیل فرهنگ است. درحالی که باید کارهای کیفی را در کشور اجر گذاری کنیم.

 

وضعیت بهره وری چرا در 5 سال گذشته بدتر شده است؟

زمانی که کاهش نرخ رشد اقتصادی دارید چه اتقاقی می افتد؟ رشد اقتصادی منفی یعنی ارزش افزوده کاهش پیدا کرده است. هزینه های نیروی انسانی زیاد شده است. در دنیا افزایش بهره وری معمولا به این معنا نیست که عوامل ایجاد بهره وری مانند تعداد کارکنان یا سرمایه را کاهش دهید بلکه باید ارزش افزوده را افزایش داد. یعنی افزایش بهره وری به معنی اخراج نیروی انسانی نیست. در حالی که در برنامه های توسعه ای پیش بینی شده است که باید اشتغال و بهره وری همزمان افزایش یابد و همه می دانیم که این مهم در ده های گذشته محقق نشده است.

 

سهم اشتغال صنعت 35 درصد است فکر میکنید این 35 درصد چقدر می تواند در بهره وری موثر باشد؟

سهم زیادی از 35 درصدی که در بخش صنعت است مختص بنگاه های کوچک صنعتی هستند در حالی که بنگاه های بزرگ نسبت به بنگاه های کوچک این ویژگی را دارند که به راحتی از بازار حذف نمی شوند و به راحتی تعدیل نیرو نمی کنند. در حالی که در بنگاه های کوچک این موضوع خیلی فرار  است و زمانی که شرکتی 20 تا 30 نیرو دارد و دو سال به سود نمی رسد بلافاصله شروع به تعدیل نیرو می کند. بنابراین در موضوع اشتغال باید موضوع زنجیره ها را حفظ کنیم مثلا ایران خودرو به راحتی تعدیل نیرو نمی کند ولی قطعه سازان راحتتر این کارانجام می دهند. با این حال در این بین موضوع خوشه های صنعتی به وجود آمده است. مثلا خوشه قطعه سازی کشور باید کجا باشد یکی از راه حل ها خوشه های صنعتی است که زنجیره ارزش ایجاد کند. مثل خوشه های صنعتی بالادستی و پایین دستی صنایع نفتی که همه در کنار هم قرار دارند که ارزش افزوده آن مشخص است.

در ایران برنامه تعیین خوشه های صنعتی را تدوین و مکتوب کرده ایم اما خود این خوشه سازی ها نیاز به سرمایه گذاری و آموزش نیروی انسانی دارد. دولت نمی تواند این خوشه ها را مدیریت کند. تنها فضا را مهیا می کند. زمانی که صنایع بزرگ مثل ال جی ، سامسونگ ، هیوندا دچار رکود شوند کشور آنها نیز دچار مشکل می شود. در ایران نیز همین است منتها هنوز به این باور نرسیده ایم که شرکتهای بزرگ خصوصی و دولتی موتور محرک اقتصاد کشور هستند. تنها مشکلات خاص خود را ندارند و تحت تاثیر مسایل جهان نیز هستند مثلا اگر فولاد درجهان ارزان می شود اینان نیز اسیب پذیر می شوند. از طرفی شرکتهای بزرگ را تشویق کنیم اولویت تامین آنها از زنجیره تامین داخلی باشد این موضوع در حوزه خودروسازی در مورد واردات قطعات بی کیفیت چینی بود که شرایط را برای تامین زنجیره ارزش با مشکل مواجه کرد.

به نظر می رسد سیاستگذاری کلان باید تقویت شرکتهای بزرگ که موتور محرک اقتصاد کشور هستند باشد . درحالی مشکل ما با این شرکتهای بزرگ این است که دولتی هستند و اقتصادی مدیریت نمی شوند. اگر این شرکتهای بزرگ را که نزدیک 200 تا 300 شرکت هستند چابک کنیم  و این شرکتها توسط بخش خصوصی واقعی اداره شوند وضعیت بهبود خوبی خواهد داشت .  این راه حلی است که از نظر بنده عملیاتی است.

 

در کدام یک از بخش های کشور بهره وری بیشتری را شاهد هستیم؟

در صنایعی که از مزیت نسبی بیشتری برخوردار هستند و رقابت بیشتری دارند. مانند صنایع آرایشی و بهداشتی که رقابت سنگینی در آن وجود دارد.همچنین در بحث پتروشیمی نیز رقابت نزدیکی وجود دارد که مزیت نسبی بسیار خوبی برای کشور به همراه دارد.همچنین در حوزه ارتباطات و مخابرات بهره وری بالایی را در کشور دارد.

اما در حال حاضر شدیدترین کاهش بهره وری را در بحث ماشین آلات و تجهیزات داشتیم که دلیل آن هم مشخص است.به دلیل اینکه سرمایه گذاری جدیدی برای تولید ماشین آلات نیست شرکت هایی که دستگاه برای کارخانه ها تولید می کردند با رکود بسیار بالایی برخوردار شدند.

 

ارتباط این موضوع با سرمایه گذاری جدید چیست؟

به دلیل اینکه سرمایه گذاری جدیدی صورت نمی گیرد، یک سری از سرمایه ها که برای احداث کارخانه به وجود می آید نیز از بین می رود. این موضوع نیز به مانند بحث مسکن می ماند زمانی که ساختمانی ساخته نمی شود،در تیرآهن و مصالح ساختمانی نیز رکود به وجود می آید.وقتی که دستگاهی ساخته نمی شود کارخانه های دستگاه سازی نیز دچار رکود می شوند.زیرا تقاضا برای این موضوع کاهش پیدا کرده است و این ناشی از رکود سرمایه گذاری است.

در پایان باز هم تاکید می کنم معضل توسعه کشور با ارتقای سطح شفافیت اقتصادی و توجه به علم مدیریت حل خواهد شد و راه حل دیگری وجود ندارد.

منبع: روزنامه تعادل

اخبار مرتبط

بیشترین بازدید