580 طرح تحقیقاتی به اتمام رسید و بیش از 290 پروژه تحقیقاتی در دست اجراست
پژوهشگاه برنامههای خود را در سه پژوهشکده پزشکی تولیدمثل، پژوهشکده علوم سلولی و سلولهای بنیادی و پژوهشکده بیوتکنولوژی دنبال میکند
سالهای نه چندان دور، ایرانیها برای درمان بیماریهایی مانند ناباروری مجبور بودند تا به خارج از ایران سفر کنند. بحث سلولهای بنیادی در ایران یک مقوله نا شناخته بود و بسیاری از پژوهشهای علمی به صورت محصول از خارج ایران خریداری میشد. این روزها زیاد از ما دور نیست و به حدود 3 دهه پیش و قبل از ایجادپژوهشکده رویان باز میگردد. مرکزی که با اتکا به توان علمی و پژوهشی داخلی ، مرزهای تازه ای از بومی سازی علم و فن آوریهای نوین را در ایران ثبت کرد و باور داخلی به توان علمی کشور را به سان یک غرور ملی تقویت کرد. در خصوص دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی در این چهاردهه ، مرور عملکرد این پژوهشکده به تنهایی خود نشان از توفیقاتی دارد که شاید در 4 دهه پیش باورش برای ایرانیها سخت بود. در این حوزه گفتوگویی با عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان داشتهایم که در ادامه میخوانید:
ابتدا در خصوص پژوهشگاه رویان و روند پیدایش آن توضیح دهید و دلایل پیدایش این مرکز را بگویید؟
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در خرداد ماه 1370 به منظور پاسخ به نیاز جامعه که همان درمان بیماران نابارور بود در قالب موسسه تحقیقاتی، آموزشی و خدمات تخصصی وابسته به جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران توسط زندهیاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکاران وی تاسیس شد. از نقاط قوت این حرکت علمی میتوان به همراهی پژوهش و خدمات تخصصی و آموزش اشاره داشت. خدمات تخصصی و آموزش ارایه شده این موسسه با پشتیبانی پژوهش صورت گرفت و به همین دلیل جایگاه ممتازی را کسب کرد.
زنده یاد دکتر کاظمی آشتیانی در کنار این نگاه با توجه به دوراندیشی خود همراهی علوم در کنار هم بهمنظور ارائه خدمات را همواره مد نظر داشت و تلاش وی ایجاد محیطی آرام و بدون دغدغه برای جوانان با استعداد این مرز و بوم برای پاسخ به نیاز جامعه و اعتلای جایگاه علمی کشور بود که خوشبختانه این نیت خیر و تلاش جهادگونه جهادگران این مرکز با عزت بخشیدن و سربلندی آنها در سطح ملی و بینالمللی همراه شده است.
در مجموع موسسه ایجاد شده با تلاش و پیگیری در سال 76 به مرکز تحقیقات و سپس به پژوهشگاه ارتقا یافته است.
*اگر بخواهیم مهمترین اقدامات این پژوهشکده را در این 3 دهه به صورت خلاصه لیست کنیم به چه موضوعاتی اشاره خواهید داشت؟
برای پاسخ به این پرسش باید به یک آمار اشاره کنم.در دهه 60 دومین گروه بیماران که به خارج از کشور میرفتند بعداز بیماران قلبی، گروه بیماران ناباروری بود. حاصل تلاش متخصصین و محققین این پژوهشکده و مراکز دیگر مرتبط در کشور در بخش خدمات تخصصی بعد از سه دهه منجر به این شده که بیماران برای درمان ناباروری و استفاده از سلولهای بنیادی به خارج از کشور نرفته و هر ساله میزبان تعداد قابل توجهی بیماران خارج از کشور باشیم.
*نتایج جدی این اقدامات که بتوان ان را به صورت ملموس مطرح کرد چه بود؟
اجرای پروژههای متعدد در پژوهشکده و کسب توانمندی محققین، زمینههای مناسبی برای تعاملات بینالمللی را ایجاد کرده و منجر به اجرای بیش از سی پروژه تحقیقاتی با مراکز تحقیقاتی و علمی دنیا شده است که حاصل آن انتشار 46 کتاب در سطح بینالمللی و بیش از 402 مقاله مشترک است.
اهداف و برنامه های این پژوهشگاه ها چیست و وضعیت کنونی فعالیتها در این مرکز چگونه است؟
هم اکنون در پژوهشگاه رویان متخصصان علوم بالینی، علوم پایه پزشکی و بیولوژی و همچنین مهندسی در کنار هم تلاش و اهداف پژوهشگاه را دنبال میکنند . امروزه پژوهشگاه برنامههای خود را در سه پژوهشکده پزشکی تولیدمثل، پژوهشکده علوم سلولی و سلولهای بنیادی و پژوهشکده بیوتکنولوژی دنبال میکند. پژوهشکده علوم سلولی و پزشکی تولید مثل در تهران و بیوتکنولوژی در اصفهان مستقر هستند. در کنار پژوهشکدهها، فعالیتهای تخصصی رویان در قالب مراکز خدمات تخصصی در زمینه ناباروری و پزشکی بازساختی دنبال میشود. فعالیت آموزشی پژوهشگاه نیز در دانشکده علوم پایه و فناوریهای نوین پزشکی که در سال 96 موفق به دریافت موافقت اصولی شد با همراهی دانشگاه علم و فرهنگ و همچنین مرکز آموزشهای تخصصی رویان دنبال میشود. نتایج حاصل از فعالیتهای پژوهشکدهها در مراکز خدمات تخصصی و یا شرکتهای دانش بنیان بهکار گرفته میشود.
*با توجه به اهمیت فعالیتهای پژوهشگاه، اندکی هم درباره برنامههای پژوهشگاه توضیح بدهید؟
به طور خلاصه اهداف کلی برنامههای پژوهشگاه را میتوان در 5 دسته بندی خلاصه کرد. ابتدا توسعه علم و فناوری به منظور اعتلای جایگاه علمی پژوهشگاه مد نظر است که با تاکید بر گسترش مرزهای دانش و ارتقاء قابلیتها و مهارتهای پیشرفته علمی و فنی پیگیری میشود. دوم، توسعه خدمات درمانی وتخصصی در راستای ارتقاء سلامت جامعه مورد هدف است که با تاکید بر بهبود کیفیت خدمات و مشتری مداری دنبال میشود. سومین برنامه هم در حوزه توسعه تجاری سازی است که با گسترش کاربرد علم به منظور خلق ثروت با تاکید بر تقویت فرهنگ کسب وکار دانش بنیان و حمایت از مالکیت فکری پیگیری میشود. چهارمین نکته هم در خصوص توسعه آموزش به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص است که با ترویج یافتههای پژوهشی و ارتقاء نظام شایستگی سرمایههای انسانی پژوهشگاه دنبال می شود. موضوع اخر هم دستیابی به منابع مالی پایدار به منظور تحقق اهداف برنامههاست که در حال پیگیری است.
در مجموع، امیدوارم با رسیدن به اهداف فوق به چشمانداز پژوهشگاه که «ایجاد قطب تحقیقاتی و فناوری در تراز بینالمللی و پیشگامی در توسعه علم، فناوری و نوآوری در علوم زیستی با مرجعیت در علوم سلولهای بنیادی، تولیدمثل، زیست فناوری موثر در ارتقا سلامت جامعه در حوزه ناباروری و پزشکی بازساختی» برسیم.
*درخصوص مهمترین فعالیتهای پژوهشی و آموزشی و همچنین درمانی پژوهشگاه هم توضیح بدهید؟
با تلاش محققین و پژوهشگران پژوهشگاه به منظور اجرای برنامههای پژوهشی گروههای پژوهشی و پژوهشگاه تاکنون بیش از 580 طرح تحقیقاتی را به اتمام رساندهاند و بیش از 290 پروژه تحقیقاتی را نیز در دست اجراست. حاصل این تلاش که تاثیر شگرف در توسعه دانش و کاربرد پزشکی تولیدمثل و سلولهای بنیادی، سلول درمانی و بیوتکنولوژی بهخصوص در علم همانندسازی و تراریختها داشته، انتشار و چاپ مقالات و کتابهای مختلفی را در پی داشته است. در این خصوص می توان به انتشار بیش از 1790 مقاله در مجلات علمی بینالمللی و 373 مقاله در مجلات علمی ملی وانتشار 98 عنوان کتاب که 41 عنوان آن توسط انتشارات خارج از کشور به چاپ رسیده اشاره داشت. در این حوزه همچنین 60 مورد ثبت اختراع در سطح ملی و 3 مورد در سطح بینالمللی انجام شده و تشکیل سه شرکت دانش بنیان شرکتهای دانش بنیان بن یاختههای رویان، شرکت سل تک فارمد و شرکت دانش بنیان زیست تک پژوه نیز دیگر دستاوردهای این حوزه بوده است.
انتشار دو مجله عملی با عنوان Cell Journal و IJFS در زمینه علوم سلولی و ناباروری نیز از دیگر اقدامات این حوزه بوده است که امیدوارم با تلاش محققین، نتایج پژوهش را در سالهای آتی بیشتر به بازار و خدمات در قالب شرکتهای دانش بنیان وارد کنیم.
*با توجه به فعالیتهای سه پژوهشکده رویان در بخش پژوهشکده پزشکی تولید مثل چه اقدامات در خور ذکری کسب شده است؟
درپژوهشکده پزشکی تولید مثل 9 دستاورد ارزشمند به ثبت رسیده است. در این حوزه و ترتیب زمانی می توان به موارد زیر اشاره داشت: تولد کودک حاصل از لقاح خارج رحمی IVF در سال 1372، تولد کودک حاصل از روش میکرواینجکشن در سال 1374،تولد کودک حاصل از جنین منجمد در سال 1375 و تولد کودک حاصل از اسپرم منجمد شده در سال 1378. همچنین در سال 1383 تولد کودک حاصل از روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانهگزینی جنین PGD و تولد کودک حاصل از روش بلوغ تخمک در آزمایشگاه (IVM) در سال 1388 انجام شده است.انجماد و نگهداری بافت تخمدان و تخمکهای بالغ و نابالغ و همچنینن بافت بیضه نیز در سال 1389، انجام اولین پیوند بافت تخمدان منجمد انسانی در بیمار سرطانی در سال 1395و استفاده از مهندسی بافت در ایجاد داربست زیستی برای کشت و نگهداری بافت و سلول تخمدانی و بیضه نیز دیگر اقدامات این پژوهشکده بوده است.
*اقدامات پژوهشکده علوم سلولی و سلولهای بنیادی چه بوده است؟
به صورت خلاصه در پژوهشکده علوم سلولی و سلولهای بنیادی نیز 9 دستاورد کسب شده است .در سال 1383 تولید چندین رده سلولی بنیادی جنینی انسانی و موشی و حفظ بیش از 300 رده سلولی در بانک سلولهای بنیادی رویان انجام شد و در سال 1386 هم 3 اقدام تولید سلولهای مولد انسولین از سلولهای بنیادی جنینی انسانی و موشی ،تعیین مشخصات سلولهای بنیادی لیمبال چشم انسان، کشت و پیوند آنها به بیماران وپیوند اتولوگ سلولهای ملانوسیت برای درمان بیماران مبتلا به ویتیلیگو رخ داد.
کاربرد سلولهای بنیادی بزرگسال در بیماریهای استخوان و غضروف و قلبی ومطالعه پروژه «پروتئوم کروموزوم Y در بیماران مبتلا به ایسکمی پیشرفته و مزمن اندام تحتانی هم در سال 1388 و تولید سلولهای بنیادی پرتوان القایی موشی و انسانی نیز در سال 1389 ثبت شد. همچنین هم اکنون مطالعه پروژه «پروتئوم کروموزوم Y انسانی» مصوب سازمان جهانی پروتئومیکس انسانی در حال اجراست و راهاندازی بانک خون بند ناف و بانک پرده آمینوتیک رویان نیز در دوره 1395 -1384 به ثبت رسید.
*اقدامات پژوهشکده زیست فناوری (بیوتکنولوژی) چه بوده است؟
اقدامات انجام شده درپژوهشکده زیست فناوری (بیوتکنولوژی) نیز جزو افتخارات این پژوهشکده بوده است و به صورت خلاصه می توان در 9 بند ان را توصیف کرد. تولد اولین بره شبیهسازی شده (رویانا) وتولد اولین گوسفند حاصل از لقاح آزمایشگاهی (رویانی) از افتخارات سال 1385 است که در سال بعد آن با تولد اولین گوساله حاصل از لقاح آزمایشگاهی (بوانا) تکمیل شد.
تولد اولین بز شبیهسازی (حنا) ، تولد اولین گوساله شبیهسازی (بنیانا و تامینا)، تولد میش وحشی (قوچ قومیشلو) شبیهسازی شده بین گونهای و تولد بزغالههای تراریخته (شنگول و منگول) حاوی ژن انسانی فاکتور 9نیز در سال 1388 ساماندهی شد. تولد بزغاله تراریخته حاوی ژن پروتئین PA+ (حبه انگور) نیز در سال 1389 جزو افتخارات این مرکز بود. هم اکنون هم اجرای روشهای نوین انتخاب اسپرم جهت درمان افراد نابارور در حال اجراست.
*در خصوص پروژه های بین المللی چه دستاوردهای کسب شد؟
یکی از پروژههای شاخص بینالمللی رویان مشارکت در اجرای پروژه تحقیقاتی پروتئوم انسانی است که بعد از شناسایی ژنوم انسانی بزرگترین پروژه بینالمللی است که توسط تعدادی از کشورهای اروپایی، امریکایی و آسیایی در حال اجرا است و پژوهشگاه رویان شناسایی پروتئینهای کروموزوم y را در حال اجرا دارد و در اجرای این پروژه تجربیات بسیار ارزشمندی توسط محققین ما به دست آمده است. یکی از فعالیتهای بینالمللی دیگر رویان برگزاری جشنواره و کنگره بینالمللی است که هر سال در شهریور ماه برگزار میشود و با لطف و عنایت خداوند نوزده دوره از این برنامه اجرا شده و هر ساله تعدادی از محققین برجسته این علوم جهت تبادل دانش به کشور ما حضور مییابند و زمینه بسیار مناسب برای ارائه توانمندی علمی کشور بوده که نتیجه آن در مقالاتی در سطح بینالمللی در آمریکا، کشورهای اروپا و ژاپن به چاپ رسیده است.
*برای توسعه فعالیتها چه تصویری را پیش رو دارید و چه الزاماتی را مد نظر دارید؟
جهت توسعه این خدمات وحفظ شرایط موجود و جایگاه علمی نیاز به حمایت از پروژههای تحقیقاتی کارآزماییهای بالینی است که نتایج تحقیقات علوم پایه به بالین نزدیک شود. در تحقیقات پایه و تحقیقات ترجمانی کاربرد سلولهای بنیادی در مدلهای حیوانی و بیماریهای عصبی، شبکیه چشم و سرطان نتایج قابل قبولی کسب شده و امیدوارم با حمایتهای خیرین و بنگاههای اقتصادی این نتایج در قالب کارآزماییهای بالینی اجرا شود و یکی از چالشهای روبروی محققین پاسخ داده شود. جهت حمایت این پروژهها پژوهشگاه رویان با سرمایهگذاری در بخش خدمات تخصصی، شرکتهای دانشبنیان و همچنین ایجاد موسسه خیرین سلامت رویان و صندوق نیکوکاری لوتوس رویان قدمهایی برداشته که با حمایت بیشتر و با تلاش جهادگونه محققین این پژوهشگاه دردی از بیماران بخصوص بیماریهای صعبالعلاج را کاهش دهد.