تا به حال باغ وحش رفته‌اید؟ همان طور که می دانید باغ وحش محلی برای نگهداری حیوانات مختلف است و می توان بدون سفر کردن به کشورهای مختلف حیوانات بومی آن مناطق را از نزدیک دید. البته در سال های اخیر گروه های حامی حیوانات به وجود باغ وحش ها اعتراض دارند و آن را ناقض حقوق حیوانات می دانند. اما، آیا تا به حال در مورد باغ وحش های انسانی چیزی شنیده‌اید؟! منظورمان مفهوم استعاری آن نیست، بلکه دقیقا منظورمان یک باغ وحش با قفس ها و حصارهای مختلف است که انسان در آن ها نگهداری می شود. متاسفانه باید بگوییم که تا همین ۶۰ سال پیش در اروپا و کشورهای پیشرفته باغ وحش های انسانی وجود داشته است!
در اواخر دهه ۱۸۰۰ نمایش های استعماری به یکی از سرگرمی های محبوب دنیای غرب تبدیل شد. این نمایش ها صرفا به نمایش اشیاء، ابزارآلات یا پوشاک مردم محدود نمی شد و شامل خود مردم هم می شد. در دورانی که هنوز سینما به وجود نیامده بود مردم متمدن غربی نمی توانستند تصور درستی از مردمان بومی کشورهای دیگر داشته باشند. به همین دلیل مکان هایی به نام باغ وحش انسانی به وجود آمد تا این عزیزان دل بتوانند مردمان بومی کشورهای مختلف را از نزدیک تماشا کنند و کنجکاوی شان برطرف شود! ظاهرا در آن دوران هنوز مفاهیمی مثل نژادپرستی و رعایت حقوق انسانی در دایره لغات انسان ها وجود نداشت و این کار به نظر هیچ کس عجیب یا بی رحمانه نبود. در واقع باغ وحش های انسانی با استقبال گسترده و زیادی هم روبرو می شد.
نمایشگاه مستعمرات پاریس
در دهه ۱۸۰۰ فرانسه که یکی از کشورهای استعمارگر آن دوران بود مزرعه ای بزرگ داشت که به کشت و پرورش گیاهان بومی کشورهای مستعمره فرانسه اختصاص پیدا کرده بود. در این مزرعه گیاهان بومی کشورهایی مثل ماداگاسکار، هندوچین، سودان، کنگو، تونس و مراکش در معرض بازدید مردم فرانسوی قرار می گرفتند. در سال ۱۹۰۷ این مزرعه به بخشی از نمایشگاه مستعمرات پاریس تبدیل شد و خانه های بومی به سبک کشورهای مختلف در این منطقه ساخته شد تا سبک زندگی بومیان کشورهای دوردست را به غربیان نشان بدهد. افرادی را از کشورهای تحت استعمار به این خانه ها آورده بودند و این افراد مجبور بودند لباس های بومی بپوشند و بدون توقف و استراحت نمایشی کامل از زندگی بومیان را به بازدیدکنندگان غربی نمایش بدهند. شرایط سخت زندگی و بیماری های مختلف اغلب باعث مرگ و میر این افراد بیگناه می شد که در همان منطقه دفن می شدند.
باغ وحش های انسانی در آمریکا
البته باغ وحش انسانی تنها متعلق به اروپا نیست و آمریکای شمالی هم نمایش های خود را داشته است. نمایشگاه سنت لوئیس در سال ۱۹۰۴ در میسوری برگزار شد و اشیاء و ابزار مختلفی از کشورهای دنیا به نمایش گذاشته شد. این نمایشگاه برای جلب بازدیدکنندگان بیشتر تعدادی از «آثار زنده» که شامل افراد بومی فیلپین بود را هم به این نمایشگاه آورد و در معرض بازدید مردم قرار داد.
قبیله ایگوروت | Igorot People
یکی از پرطرفدارترین باغ وحش های انسانی، نمایش مردم بومی روستای ایگوروت در فیلیپین بود که در آن زمان از تمدن کمترین بویی نبرده بودند و به صورت بدوی زندگی می کردند. استقبال از این نمایش باورنکردنی بود و گفته می شود درآمد حاصل از بازدید این نمایش از درآمد کل تمام باغ وحش های انسانی آن دوره بیشتر بوده است. بومیان در حالی که لباس های بسیار کمی به تن داشتند داخل حصارهایی زندگی می کردند و گوشت سگ می خوردند تا بازدیدکنندگان متمدن غربی بتوانند تصویر بهتری از توحش این افراد غیرمتمدن داشته باشند!
با توجه به استقبال زیادی که از این «نمایش انسانی» غیرانسانی شد بومیان ایگوروت به جزء ثابت نمایش ها، باغ وحش های انسانی و کارناوال مختلف در آمریکای شمالی تبدیل شدند. خوشبختانه این نمایش ها برای همه سرگرم کننده نبود و اعتراضاتی را در کشور فیلیپین به همراه داشت. سرانجام با بالا گرفتن اعتراضات دولت ایالات متحده این نمایش را در سال ۱۹۱۴ متوقف کرد!
سرنوشت شوم اوتا بنگا
البته باید بدانید که نمایشگاه سنت لوئیس تنها به نمایش بومیان فیلیپینی اکتفا نکرد و بومیانی از آفریقا را نیز به باغ وحش های انسانی اضافه کرد. یکی از مشهورترین این بومیان، اوتا بنگا (Ota Benga) بود که از قبایل کنگو به آمریکا آورده شده بود و برای حضور در باغ وحش برونکس به نیویورک فرستاده شد. اوتای ساده دل ظاهرا فکر می کرد استخدام شده تا نگهبان فیل ها باشد، اما خبر نداشت که سرنوشت شومی در انتظارش است.
اوتا بنگا را در قفس میمون ها انداختند و به زودی به ستاره اصلی باغ وحش تبدیل شد. دندان های اوتا بنگا طبق رسم و رسوم قبیله اش نوک تیز تراشیده شده بود. مسئولین باغ وحش از این موضوع سواستفاده کردند و کف قفس را پر از استخوان کرده بودند تا ظاهر ترسناک تر و بدوی تری به اوتا بدهند. قرار بر این بود که اوتا نقش یک انسان وحشی و خطرناک را بازی کند و هر روز ۵۰۰ نفر، گاهی حتی ۱۰۰۰ نفر برای تماشای این انسان وحشی به باغ وحش می آمدند.
سرنوشت شوم اوتا ظاهرا تمامی نداشت. اوتا بنگا بعد از ترک باغ وحش به آفریقا برگشت، اما دیگر احساس تعلقی به آنجا نمی کرد. به همین دلیل مجددا به اسارتگاه خود یعنی آمریکا بازگشت. اما در آمریکا نیز آرام و قراری پیدا نکرد و سرانجام در سال ۱۹۱۶ با شلیک گلوله ای به قلبش به زندگی غم انگیز خود پایان داد.
بروکسل و پایان دوران سیاه باغ وحش های انسانی
متاسفانه حتی تا اواسط قرن بیست هم باغ وحش های انسانی ادامه داشتند. در سال ۱۹۵۸ نمایشگاه جهانی در بروکسل برگزار شد و بومیان روستایی در کنگو را در معرض نمایش قرار داد.
خوشبختانه یک عکس تاثیرگذار توانست به این پدیده شوم و غیرانسانی خاتمه بدهد.
در این عکس دختربچه ای آفریقایی در لباس غربی ها قرار دارد و یکی از بازدیدکنندگان از پشت نرده ها دارد به او غذا می دهد! تاثیر این عکس باورنکردنی بود و موج اعتراضات علیه باغ وحش‌های انسانی به پا خواست.
البته ظهور تلویزیون و سینما هم راه بهتر و کم ضررتری را برای آشنایی مردم غرب با بومیان کشورهای دوردست فراهم کرده بود. نمایشگاه بروکسل را شاید بتوان نقطه پایانی بر دوران سیاه و شوم باغ وحش های انسانی دانست. از آن پس، بسیاری از کشورها این گونه نمایش ها را قدغن اعلام کردند و مردم غرب بالاخره فهمیدند که با سفر کردن به این کشورها می توانند به شیوه ای محترمانه با آن ها و سبک زندگی شان آشنا شوند.
منبع: cbc.ca
