نام عراق همواره طی سالیان اخیرجزو 20 کشورنخست واردکننده کالاهای ایرانی بوده است. به صورت سنتی این کشور به دلیل فاصله نزدیک ونیازهای متنوع آن برای تامین کالاهای مورد نیازخود مورد توجه بازرگانان ایرانی بوده است. اما دربرخی سال ها این روند دچارنوساناتی هم شده است. اما دردوسال اخیر تغییر رویه مسئولان این کشور در برابر تجارت با ایران که با اعمال تعرفههای چند برابری برای کالاهای صادراتی ایران بود، ایران را در رقابت با سایر کشورها دچار مشکل کرده است. درطول 10ساله 1384 تا 1394 تراز تجاری ایران با عراق همواره مثبت و رو به افزایش بوده و به جز درسال ۱۳۹۲ درتمام سالها شاهد رشد مثبت صادرات به کشور عراق بودهایم.
هرچند مهمترین نکته منفی قابل ذکر در زمینه صادرات به این کشور را میتوان کاهش متوسط قیمت صادرات به عراق عنوان کرد که نشانگر افزایش جایگاه محصولات با ارزش افزوده و فنآوری پایینتر درسبد کالاهای صادراتی کشورمان به عراق است. شاهد این ادعا نیزحضور و تثبیت جایگاه سیمان به اولین محصول صادراتی از سال ۱۳۸۷ درسالی که روند نزولی متوسط قیمت صادرات آغازشده، است.
علاوه براین کاهش شدید واردات عراق از جهان درسال ۲۰۱۶ واردات این کشور از ایران به مانند سالهای گذشته رشد مثبت را تجربه کرده که نشانگرجایگاه بالای ایران در بازارعراق و استحکام روابط تجاری دوکشور است.
روند صادراتی از سال 84
ارزش صادرات درسال ۱۳۸۴ معادل ۱۲۲۴ میلیون دلار، درسال ۱۳۸۵ معادل ۱۷۹۱ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۱۸۱۷ میلیون دلار، درسال ۱۳۸۷ معادل ۲۷۶۲ میلیون دلار، درسال ۱۳۸۸ معادل ۴۱۰۹ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۴۵۳۹ میلیون دلار، درسال ۱۳۹۰ معادل ۵۱۵۰ میلیون دلار، درسال ۱۳۹۱ معادل ۶۲۴۹ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۵۹۴۹ میلیون دلار، درسال ۱۳۹۳ معادل ۶۱۳۲ میلیون دلار و درسال ۱۳۹۴ معادل ۶۲۳۷ میلیون دلار بوده است.
این در حالی است که ارزش واردات در سال ۱۳۸۴ معادل هشت میلیون دلار، در سال ۱۳۸۵ معادل ۳۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۹۰ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۷ معادل ۶۷ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۸ معادل ۶۱ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۴۶ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۲۱ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۱ معادل ۸۳ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۶۸ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۳ معادل ۶۰ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۴ معادل ۷۰ میلیون دلار بوده است.
همچنین تراز تجاری در سال ۱۳۸۴ معادل ۱۲۱۶ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۵ معادل ۱۷۵۶ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ معادل ۱۷۲۷ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۷ معادل ۲۶۹۵ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۸ معادل ۴۰۴۸ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۹ معادل ۴۴۹۳ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۰ معادل ۵۰۲۹ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۱ معادل ۶۱۶۶ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۲ معادل ۵۸۸۱ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۳ معادل ۶۰۷۲ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۴ معادل ۶۱۶۷ میلیون دلار بوده است.
بنابراین رشد تجارت ایران و عراق در سال ۱۳۸۵ برابر ۴۶ درصد، در سال ۱۳۸۶ برابر یک درصد، در سال ۱۳۸۷ برابر ۵۲ درصد، در سال ۱۳۸۸ برابر ۴۰ درصد، در سال ۱۳۸۹ برابر ۱۰ درصد، در سال ۱۳۹۰ برابر ۱۳ درصد، در سال ۱۳۹۱ برابر ۲۱ درصد، در سال ۱۳۹۲ برابر ۵- درصد، در سال ۱۳۹۳ برابر ۳ درصد و در سال ۱۳۹۴ برابر ۲ درصد بوده است.
افزایش تعرفه و افت صادرات از سال 95
بر اساس آمارهای تجارت خارجی، صادرات ایران به عراق طی دو سال گذشته با افت ۳۵۰ میلیون دلاری مواجه بوده است.در پایان سال 95 ایران موفق شد بیش از 14 میلیون تن کالا به ارزش 6.1 میلیارد دلار به کشور عراق صادر کند. این در حالی است که در سال 93 حدود 6.4 میلیارد دلار مجموع صادرات ایران به این کشور بوده است. بنابراین صادرات کشورمان به عراق با افت حداقل 350 میلیون دلاری در دو سال اخیر مواجه بوده است.
بر اساس این گزارش، کشور عراق در حوزه صادرات با کشورهای عربی تعرفه زیادی را اعمال نمی کند ولی برای محصولات صادراتی ایران تعرفه های خود را افزایش داده است. این اقدام دولت عراق باعث افزایش قیمت تمام شده کالاهای صادراتی ایران به این کشور شده است. گفتنی است یکی از دلایل کاهش صادرات سیمان ایران به کشور عراق به دلیل افزایش ماخذ وارداتی این کالا بوده است. از سوی دیگر عراق در یک سیستم بازرسی، صادرات ایران را برای مواد غذایی مشروط به گواهی بازرسی کرده که این موضوع منجر به افزایش زمان ترخیص کالا شده است.
گفتنی است، اخیرا ویزاهای تجاری 6 ماهه تجار ایرانی نیز از سوی دولت عراق لغو شده است و تنها به شرکتهایی که با دولت عراق قرارداد دارند، ویزای تجاری ارائه میشود که تعداد این شرکتها بسیار محدود است. نکته قابل توجه آنکه ایران از وزارت نیروی عراق حدود 500 میلیون دلار طلبکار است، اما این وزارتخانه از ایرانیها برای شرکت در مناقصات دعوت نمیکند.
رونق دوباره صادرات به عراق در سال 97
با وجودی که اعمال تعرفه های سنگین دولت عراق بر روی کالاهای صادراتی ایران، تجارت با این کشور را دچار محدودیت کرده است ولی رشد نرخ ارز در ایران فرصت تازه ای پیش روی بازرگانان ایرانی قرار داده است. هم اکنون با جهش چند برابری نرخ ارز واردات کالا از سوی عراقی ها صرفه اقتصادی بسیار زیادی پیدا کرده و به همین دلیل آمار ماه های نخست سال جاری حاکی از رکوردزنی صادرات به عراق است.
بنابراین امسال در صادرات به عراق وضعیت مطلوبی داشتیم بطوریکه متوسط صادرات روزانه کشورمان به عراق طی 4 ماهه ابتدای امسال به 40 میلیون دلار رسیده است.
سال 1396 بطور متوسط روزانه 20 میلیون دلار صادرات به عراق داشتیم افزایش قیمت ارز و رقابتی بودن محصولات ایران در بازار عراق از دلایل افزایش صادرات ما به این کشور است. در حالی که روزانه به طور متوسط 40 تا 50 کامیون از مرز خسروی کالا به عراق میبرد این تعداد به 500 کامیون رسیده است.
بخشی از درخواستها از سوی عراق به دلیل خرید مایحتاج اربعین است، در حال حاضر وضعیت عراق از لحاظ اقتصادی به ثبات رسیده است و وضعیت مالی مردم بهتر شده است.
در 4 ماهه ابتدای سال 1397، 4 میلیون و 782 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 522 میلیون دلار به عراق صادر شده است که این میزان صادرات به لحاظ ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته 23 درصد و به لحاظ وزنی 14 درصد رشد داشته است.
در مجموع ارزش صادرات چهار ماهه کشورمان 15 میلیارد و 450 میلیون دلار بوده که به لحاظ ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته 14.7 درصد رشد داشته است.
صادرات ۱۰ برابری ایران به عراق
ارزش صادرات ایران به عراق، بهطور میانگین 10 برابر صادرات به کشورهای مهم مقاصد صادراتی است.بر اساس آمار ۹۰ درصد صادرات ایران به ۲۰ کشور چین، عراق، امارات، کره جنوبی، افغانستان، هند، ترکیه، پاکستان، تایلند، اندونزی، عمان، تایوان، ترکمنستان، ژاپن، ویتنام، آذریایجان، ایتالیا، هنگکنگ، آلمان و فدراسیون روسیه انجام میشود.
بررسیها نشان میدهد در سال جاری ارزش صادرات ایران به عراق ۲٫۵ برابر صادرات ایران به افغانستان، سه برابر صادرات ایران به ترکیه ، ۹ برابر صادرات ایران به پاکستان، ۱۷ برابر صادرات ایران به عمان و ۱۸ برابر صادرات به ترکمنستان میباشد.
بیشترین روند افزایشی کالاهای صادراتی از ایران به عراق شامل صفحات و ورقهای پلاستیکی، اشیاء پلاستیکی، ظروف پت با پیش از ۴۰۰ درصد افزایش، آرد گندم با مخلوط چاودار بیش از ۱۰۰۰ درصد، انواع شیرینی و شکلات ۱۰۰ درصد، خامه و شیر خشک صنعتی با ۲۰۰ درصد و اجزاء و قطعات توربین با ۳۰۰ درصد افزایش بوده است.
گفتنی است حجم تبادلات تجاری سالانه بین دو کشور درحال حاضر بین ۶٫۵ تا ۷ میلیارد دلار است که با احتساب فروش گاز و نفت وگردشگری دینی و خدمات فنی مهندسی به ۱۲ میلیارد دلار در سال میرسد. بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که عراق در دوره پساداعش با برخورداری از امنیت مناسب و منابع نفتی و مالی بالا بازار گسترده و بسیار خوب با مزیتهای ویژه برای سرمایهگذاران و فعالان اقتصادی ایران است.
چالشهای تجارت با عراق
یکی ازمشکلات صادرات به عراق وجود تصمیمات خلقالساعهای است که به ضرر خود و صادرکنندگان ایرانی انجام میشود. مسئولان و فعالان اقتصادی این حوزه معتقدند دولت ایران باید با عراق مذاکره کند تا دیگر شاهد این تصمیمها نباشیم. دبیرمیزعراق درسازمان توسعه تجارت دراین خصوص با بیان اینکه اعمال قوانینی که از سوی عراق برای واردات کالا به کشورش وضع شده، برای همه کشورها یکسان است.
دبیر میز عراق در سازمان توسعه تجارت ادامه داد: ما ۶۳ مشکل با راهکارهای آن برای تجارت ایران و عراق را در فهرستی تهیه و به مسئولان ذیربط ارائه کردیم، اما مشکل اساسی که صادرکنندگان را رنج میدهد، تصمیمات خلقالساعه طرف عراقی است. به عنوان نمونه اوایل هفته گذشته با اعتصاب رانندههای طرف عراقی روبهرو بودیم، چون مبالغ دریافتی عوارض ورود کامیونها به پایانه را افزایش داده بودند، یا اینکه ناگهان تعرفه برخی کالاها را افزایش میدهند.
رضازاده ادامه داد: برخی مقامات بعضی استانها تصمیماتی میگیرند که در تجارت ایران و عراق تاثیرگذار است. ضمن اینکه به ضرر طرف عراقی نیز خواهد بود، چون آنها باید مبالغ گمرکی را پرداخت کنند. تجارت ما مرزی است و تاجر ایرانی کالا را در مرز تحویل تاجر عراقی میدهد، بنابراین هزینه گمرکی و عوارض کامیون و… بر عهده تاجر عراقی خواهد بود. در این صورت کالا گران میشود و در نهایت مصرفکننده هم استقبالی نخواهد کرد